هورمون‌ها و سلامت روان: چگونه پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن بر احساسات و رفتار ما تأثیر می‌گذارند؟

هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی هستند که توسط غدد درون‌ریز (Endocrine Glands) ما ترشح می‌شوند. آنها بر بسیاری از جنبه‌های عملکرد بدن ما، از جمله متابولیسم (Metabolism)، رشد، سلامت جنسی و عملکرد سیستم تولیدمثلی تأثیر می‌گذارند. سلامت روان ما به شدت تحت تأثیر هورمون‌ها قرار دارد زیرا هورمون‌ها نقش عمده‌ای در تنظیم خلق و خو و احساسات دارند.

تقریباً همه هورمون‌های شما به نوعی بر خلق و خو، احساسات و سلامت روان شما تأثیر می‌گذارند.

بیایید نگاهی دقیق‌تر به نحوه تأثیر هورمون‌ها بر سلامت روان ما بیندازیم، از جمله اینکه کدام هورمون‌های خاص در بازی هستند، چه اتفاقی می‌افتد وقتی هورمون‌ها نوسان می‌کنند یا نامتعادل می‌شوند، و چگونه می‌توان تغییرات هورمونی که ممکن است تجربه می‌کنید را مدیریت کرد.

هورمون‌های اصلی کدامند؟

هورمون‌ها توسط گروهی از غدد درون‌ریز که در سراسر بدن یافت می‌شوند ترشح می‌شوند. این غدد شامل موارد زیر هستند:

• غده هیپوفیز (Pituitary Gland)
• تیموس (Thymus)
• غده صنوبری (Pineal Gland)
• غده تیروئید (Thyroid Gland)
• پانکراس (Pancreas)
• غدد فوق کلیوی (Adrenal Glands)
• تخمدان‌ها (Ovaries)
• بیضه‌ها (Testes)

تقریباً همه هورمون‌های شما به نوعی بر خلق و خو، احساسات و سلامت روان شما تأثیر می‌گذارند. در اینجا آنچه باید در مورد برخی از هورمون‌هایی که بیشترین تأثیر را بر سلامت روان شما دارند بدانید آورده شده است.

هورمون‌های کلیدی و تأثیر آنها بر سلامت روان

۱. سروتونین (Serotonin)

سروتونین یک انتقال‌دهنده عصبی (Neurotransmitter) است که به تنظیم خلق و خو و رفتار شما کمک می‌کند. همچنین مسئول عملکرد حافظه است. تصور می‌شود که عدم تعادل سروتونین نقشی در برخی بیماری‌های روانپزشکی، از جمله اختلالات افسردگی (Depressive Disorders)، اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)، اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD) و اختلال وسواس فکری-عملی (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) دارد.

۲. دوپامین (Dopamine)

انتقال‌دهنده عصبی دوپامین، و همچنین گیرنده‌های دوپامین در سراسر بدن، نقش مهمی در خلق و خو و احساسات ما دارند. علاوه بر این، دوپامین در سیستم پاداش (Rewards System) در مغز ما نقش دارد.

۳. کورتیزول (Cortisol)

کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که استرس را در بدن کنترل می‌کند. به طور خاص، در پاسخ استرس بدن نقش دارد که زمانی فعال می‌شود که با موقعیت‌های استرس‌زا و ترسناک مواجه می‌شویم.

کورتیزول سیستم «جنگ یا گریز» (Fight or Flight) ما را به کار می‌اندازد، از جمله واکنش‌های بدنی (افزایش ضربان قلب، تنفس سریع) که زمانی رخ می‌دهند که فعال می‌شود.

۴. هورمون تیروئید (Thyroid Hormone)

هورمون‌های تیروئید توسط غده تیروئید شما ترشح می‌شوند، غده‌ای به شکل پروانه در گردن شما. هورمون‌های تیروئید بر متابولیسم، قلب، ریه‌ها و عضلات شما تأثیر می‌گذارند.

هورمون تیروئید خیلی کم یا خیلی زیاد می‌تواند باعث علائم افسردگی و اضطراب شود.

۵. هورمون‌های جنسی (Sex Hormones)

هورمون‌های جنسی اصلی برای زنان استروژن (Estrogen) و پروژسترون (Progesterone) هستند که در طول چرخه قاعدگی، در دوران بارداری و بعداً در زندگی، زمانی که یائسگی (Menopause) رخ می‌دهد، نوسان و تغییر می‌کنند.

این هورمون‌ها به شدت بر خلق و خو، احساسات و تمایلات جنسی تأثیر می‌گذارند. تستوسترون (Testosterone) هورمون اصلی مردانه است و همچنین بر خلق و خو، رفتار و احساسات جنسی تأثیر می‌گذارد.

تأثیر تغییرات هورمونی بر سلامت روان

هورمون‌های شما دائماً در طول روز و در طول زندگی شما در حال تغییر هستند. هورمون‌ها رشد و توسعه شما را در دوران کودکی و نوجوانی هدایت می‌کنند. در زنان، بر قاعدگی و تولیدمثل تأثیر می‌گذارند. استرس در زندگی شما بر سطوح هورمون‌هایی مانند کورتیزول تأثیر می‌گذارد.

نظر متخصصان

«هورمون‌ها می‌توانند تأثیر بزرگی بر سلامت روان شما داشته باشند»، دکتر نینا واسان (Nina Vasan)، روانپزشک و مدیر ارشد پزشکی در Real می‌گوید. تغییرات هورمونی ماهانه در اطراف چرخه قاعدگی می‌تواند منجر به مشکلات خلق و خو و تحریک‌پذیری شود، دکتر واسان می‌گوید. در طول یائسگی، سطوح استروژن و پروژسترون کاهش می‌یابد که می‌تواند منجر به اضطراب و افسردگی شود، او اضافه می‌کند.

علاوه بر این، تغییرات هورمون تیروئید می‌توانند اثرات قوی بر سلامت روان داشته باشند، طبق گفته دکتر واسان. «هورمون تیروئید خیلی زیاد یا خیلی کم می‌تواند باعث اضطراب شود»، او توضیح می‌دهد. «هورمون‌ها ارتباط مستقیمی با نحوه احساس ما از نظر ذهنی و جسمی دارند».

عدم تعادل هورمونی و سلامت روان

«هدف نهایی غدد درون‌ریز حفظ حالت متعادل «هموستاز» (Homeostasis) است»، دکتر آرون تندلر (Aron Tendler)، مدیر ارشد پزشکی BrainsWay توضیح می‌دهد. «وقتی این از دست می‌رود، غدد درون‌ریز برای بازگرداندن آن تلاش می‌کنند».

هموستاز

هموستاز حالتی از تعادل است که در سراسر سیستم‌های بدن برای بقا و عملکرد صحیح آن مورد نیاز است.

در زمان‌های عدم تعادل هورمونی، ممکن است تغییرات بدنی مختلف، از جمله علائم سلامت روان را تجربه کنید، دکتر تندلر می‌گوید. «به همین دلیل است که بیماران مبتلا به اختلالات غدد درون‌ریز علائم سلامت روان دارند»، او می‌گوید.

نمونه‌هایی از عدم تعادل هورمونی که بر سلامت روان تأثیر می‌گذارند عبارتند از:

بیماری‌های تیروئید

مانند کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) (هورمون تیروئید خیلی کم)، که معمولاً با خلق و خوی پایین یا افسردگی مرتبط است، یا پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) (هورمون تیروئید خیلی زیاد)، که معمولاً با تحریک‌پذیری و اضطراب مرتبط است.

سندرم پیش از قاعدگی و اختلال ناخوشایند پیش از قاعدگی (Premenstrual Syndrome – PMS و Premenstrual Dysphoric Disorder – PMDD)

که توسط نوسانات هورمونی ایجاد می‌شوند و با نوسانات خلقی قابل توجه و آشفتگی عاطفی مرتبط هستند.

افسردگی پس از زایمان (Postpartum Depression)

یک اختلال خلقی جدی، که با تغییر سریع هورمون‌ها در طول و پس از زایمان مرتبط است.

پری‌منوپوز و یائسگی (Perimenopause و Menopause)

که با نوسانات خلقی شدید، افسردگی و اضطراب مشخص می‌شوند، توسط کاهش قابل توجه هورمون استروژن ایجاد می‌شوند.

مدیریت تغییرات هورمونی برای بهبود بهزیستی روانی

اگر مشکوک هستید که هورمون‌های شما بر سلامت روان شما تأثیر می‌گذارند، بهتر است از یک ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی برای دریافت تشخیص و بحث در مورد گزینه‌های درمانی دیدن کنید. این ممکن است پزشک مراقبت‌های اولیه شما، متخصص زنان و زایمان شما، یا یک روانپزشک باشد. دکتر تندلر می‌گوید که اغلب، نوعی پزشک به نام غدد‌شناس (Endocrinologist) پزشک توصیه شده برای مراجعه است وقتی با یک مشکل بالقوه هورمونی سر و کار دارید.

هنگام درمان تغییرات هورمون‌ها و سلامت روان، معمولاً بهتر است رویکرد جامع‌نگر (Holistic Approach) اتخاذ کنید، با پرداختن به تغییرات سبک زندگی، تجویز دارو و استفاده از روش‌های درمانی مختلف برای مدیریت علائم شما.

۱. تغییرات سبک زندگی

«تغییرات زندگی می‌توانند راه طولانی برای بهبود مشکلات هورمونی و در نتیجه بهبود سلامتی طی کنند»، دکتر واسان توضیح می‌دهد. او چند حوزه اصلی را برای تمرکز به منظور آوردن هورمون‌های شما به هموستاز توصیه می‌کند:

• مطمئن شوید که خواب کافی دارید
• ورزش بیشتری را به روال روزانه خود اضافه کنید
• به رژیم غذایی که بر غذاهای کامل (Whole Foods) به جای غذاهای فرآوری شده تمرکز دارد پایبند باشید
• مطمئن شوید که در مورد احساسات خود صحبت می‌کنید، از جمله شروع درمان در صورت نیاز

۲. داروها

انواع داروهای مورد استفاده برای درمان مشکلات سلامت روان ناشی از هورمون‌ها یا عدم تعادل هورمونی بر اساس اینکه کدام هورمون‌ها و سیستم‌های بدنی تحت تأثیر قرار گرفته‌اند متفاوت است.

«داروها می‌توانند به کاهش اثرات عدم تعادل هورمونی کمک کنند»، دکتر واسان می‌گوید. به عنوان مثال، او می‌گوید، درمان جایگزینی هورمون (Hormone Replacement Therapy – HRT) راه مفیدی برای رسیدگی به برخی از تغییرات خلقی که در طول یائسگی و پری‌منوپوز رخ می‌دهند است.

علاوه بر HRT، داروهای دیگر مورد استفاده برای رسیدگی به عدم تعادل هورمونی عبارتند از:

• داروهای تیروئید برای رسیدگی به کم‌کاری تیروئید و پرکاری تیروئید
• قرص‌های ضدبارداری، داروهای ضدافسردگی و داروهای ضداضطراب برای رسیدگی به علائم PMS
• داروهای ضدافسردگی برای رسیدگی به افسردگی پس از زایمان

۳. گزینه‌های درمانی

همانند داروها، گزینه‌های درمانی برای عدم تعادل هورمونی به علائمی که تجربه می‌کنید بستگی دارد.

برخی از گزینه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• علائم افسردگی معمولاً با درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)، درمان رفتاری (Behavioral Therapy)، درمان سیستمی (Systemic Therapy) و اشکال مختلف روان‌کاوی (Psychoanalysis) درمان می‌شوند
• اضطراب اغلب با درمان شناختی-رفتاری، درمان مواجهه‌ای (Exposure Therapy) و درمان پذیرش و تعهد (Acceptance and Commitment Therapy – ACT) درمان می‌شود
• PMS ممکن است با درمان شناختی-رفتاری و انواع مختلف درمان‌های آرامش‌بخش، مانند مدیتیشن و تمرینات تنفسی درمان شود

هورمون‌ها نقش حیاتی در سلامت روان ما دارند و تغییرات یا عدم تعادل در آنها می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر خلق و خو، احساسات و بهزیستی کلی ما داشته باشد. درک نحوه تأثیر هورمون‌ها بر سلامت روان و شناخت نشانه‌های عدم تعادل هورمونی می‌تواند به شما کمک کند مراقبت مناسب را دریافت کنید.

با ترکیب تغییرات سبک زندگی، درمان‌های دارویی و روان‌درمانی، می‌توان بسیاری از مشکلات سلامت روان مرتبط با هورمون‌ها را به طور مؤثر مدیریت کرد. اگر فکر می‌کنید هورمون‌های شما بر سلامت روان شما تأثیر می‌گذارند، با یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید تا بهترین رویکرد درمانی برای شرایط خاص شما را تعیین کنید.