همانگونه کـه هر شخصی کـه تا کنون یک فنجان قهوه نوشیده باشد میداند، تمامی مواد تحریک کننده بـه یک اندازه بـه بدن انسان آسیب نمیرسانند. کافئین کـه پرمصرف ترین ترکیب دارویی محرک روانی اسـت «نمیتوان از واژه روان گردان برای این ماده استفاده کرد» خطری برای سلامت انسان محسوب نمی‌شود.
برای این کـه افراد بتوانند درکی بهتر و دقیق تر از خطرناک ترین و اعتیادآورترین مواد مخدر و روان گردان داشته باشند، تیمی از روانشناسان، شیمی دانان و داروسازان در کالج سلطنتی روانپزشکی بریتانیا بطور سیستماتیک و بر اساس سه فاکتور این مواد را از لحاظ میزان خطر و اعتیادآور بودنشان رتبه بندی کرده اند. این سه فاکتور عبارتند از: میزان آسیب جسمی کـه ماده مخدر مذکور ایجاد میکند.
میزان وابستگی کـه در فرد مصرف کننده ایجاد میکنند ودر نهایت میزان آسیبی کـه این مواد بطور کلی بـه جامعه وارد می سازند کـه بر اساس معیارهایی مانند میزان هزینه ای کـه بخش سلامت جامعه برای درمان آسیب های ناشی از مصرف این مواد هزینه میکند ارزیابی میشود. فاکتورهای درنظر گرفته شده برای تعیین میزان اعتیادآور بودن و خطرناک بودن مواد مخدر و روان گردان:
آسیب فیزیکی:
پتانسیل آسیب کوتاه مدت و طولانی مدت
وابستگی:
شدت احساس سرخوشی، وابستگی فیزیکی و وابستگی روانی
آسیب اجتماعی:
سمی بودن، دیگر آسیب های اجتماعی و هزینه های درمانی
برای برآورد خطر هر ماده، محققان سه نوع تاثیر متفاوت این مواد را مورد بررسی قرار دادند. رده بندی کـه در ادامه خواهید دید بر اساس وابستگی اسـت کـه در نتیجه مصرف هر یک از این مواد مخدر یا داروهای روان گردان ایجاد میشود. محققان در ادامه این دسته بندی رابه سه فاکتور کـه میزان وابستگی بـه هر ماده را تعیین می‌کرد تقسیم کردند.
نشئه، حالت خلسه و سرخوشی کـه مصرف کنندگان بعد از مصرف ماده مخدر یا داروی روان گردان تجربه میکنند؛ وابستگی روانی. میل و اشتیاق شدیدی کـه فرد درصورت دسترسی نداشتن بـه ماده مخدر تجربه خواهد کرد. وابستگی فیزیکی، سردردها یا دیگر نشانه های فیزیکی کـه مصرف کننده بعد از دسترسی نداشتن بـه ماده مذکور خواهد داشت و ازآن با نام خماری یاد میشود.
مواد مخدر هروئین
این ماده مخدر بسیار قوی در هر سه دسته بندی حالت نشئگی، میل شدید برای دسترسی بـه ماده مخدر و وابستگی فیزیکی رتبه اول را بدست آورده اسـت. بدین ترتیب هروئین در زمینه وابستگی و اعتیاد بیش از هر ماده مخدر یا روان گردان دیگری مصرف کننده را درگیر خود می سازد و اعتیاد آورترین ماده جهان لقب میگیرد.
مغز هروئین رابه مورفین تبدیل کرده کـه بـه مولکول های سلول ها چسبیده و شیوه درک کردن درد و جایزه در مصرف کننده را تغییر داده و نوعی حس نشئگی و سرخوشی ایجاد میکند. زیاده روی در مصرف این ماده مخدر میتواند مرگبار باشد و با کاستن از سرعت تنفس، در نهایت توقف آنرا موجب شود.
مواد مخدر کوکائین
کوکایین، گرچه در زمینه روانی نسبت بـه هروئین وابستگی و اعتیاد کمتری ایجاد میکند و تقریبا نصف آن وابستگی فیزیکی می آورد اما در زمینه سرخوشی و نشئگی کـه ایجاد میکند در صدر این لیست قرار میگیرد. کوکائین مغز را از ماده شیمیایی سرخوش کننده دوپامین پر میکند.
حس سرخوشی با مصرف این ماده مخدر چنان قوی اسـت کـه عده ای از حیوانات آزمایشگاهی کوکائین رابه غذا ترجیح میدهند تا این کـه در نهایت از گرسنگی جان میدهند. کوکائین بادقت و قدرتی خاص مراکز کلیدی حافظه مغز را تحت تاثیر قرار میدهد کـه این موضوع خود توضیحی برای اعتیاد آوری شدید این ماده روان گردان محسوب میشود.
مواد مخدر نیکوتین
در رده بندی نهایی ودر زمینه ایجاد وابستگی روانی، نیکوتین تقریبا بـه اندازه کوکائین وابستگی ایجاد میکند. اما میزان سرخوشی ناشی از مصرف این ماده همراه با وابستگی جسمانی بسیار پایین تر از کوکائین قرار میگیرد. نیکوتین اصلی ترین ترکیب اعتیادآور موجود در تنباکو اسـت کـه توسط ریه ها بـه درون بدن و سپس جریان خون کشیده شده ودر نهایت بـه مغز میرسد.
پروسه ای کـه تماماً در عرض ۱۰ ثانیه بـه انجام میرسد. از آنجایی کـه تاثیرات این ماده مخدر خیلی زود از بین میرود- از جمله حس شادی و سرخوشی ناشی ازآن- دانشمندان بر این باورند کـه افراد سیگاری بیشتر در دسترس استفاده مکرر و با فواصل زمانی کوتاه از نیکوتین قراردارند.
بـه عبارت دیگر بدلیل این کـه حالت سرخوشی و تاثیری کـه نیکوتین بر مغز می‌گذارد خیلی زود از بین میرود، افراد سیگاری برای دست یافتن بـه این حالت مجبورند خیلی زود بار دیگر بـه مصرف نیکوتین روی بیاورند. نزدیک بـه ۸۵ درصد از افراد سیگاری کـه دست بـه ترک سیگار در خانه می‌زنند بار دیگر بـه مصرف آن روی می آورند.
مواد مخدر باربیتورات ها
باربیتورات ها داروهایی مسکن هستند کـه روزگاری بطور گسترده برای درمان افسردگی تجویز می‌شدند. این دسته بندی شامل داروهایی مانند آموباربیتال و تیوپنتال اسـت. باربیتورات ها در زمینه ایجاد وابستگی از شماره کلی ۳ نمره ۲ را دریافت میکنند کـه بر اساس آن در زمینه ایجاد سرخوشی و هم چنین ایجاد وابستگی فیزیکی و روانی در رتبه ای پایین تر از نیکوتین، هروئین و کوکائین قرار می‌گیرند.
باربیتورات ها کـه حتی امروزه نیز بـه صورت موقتی برای بیماری هایی مانند افسردگی و بی خوابی تجویز میشوند، باعث توقف بخشی از سیگنال دهی ها و ارسال پیغام های مغز میشوند کـه خاموش شدن یا بی صدا شدن بخش های مختلفی از مغز را در پی دارد. در دُزهای پایین، این داروها می‌توانند حالت سرخوشی ایجاد کنند اما در دُزهای بالاتر ممکن اسـت باعث سرکوب شدن تنفس ودر نهایت مرگ شوند.
و در ادامه 10 ماده مخدر اصلی و تاثیرات مخرب و مرگبار آن ها
امروزه در تعداد زیادی از کشورها و بـه خصوص کشور خودمان مبحث مواد مخدر بـه یک موضوع پیچیده و تهدید کننده ی سلامت جامعه تبدیل شده اسـت. کشورها در پاسخ بـه این معضلات همواره قوانین و راهکارهای جدیدی را ارائه داده و امتحان میکنند. یکی از این راهکارها برای کاهش مصرف مواد مخدر صنعتی:
ارائه ی مواد مخدر طبیعی مانند تریاک بـه صورت قانونی ودر مقادیر معین بـه افراد معتاد اسـت. روی هم رفته چنین قانونی با توجه بـه خطرات جبران ناپذیر مواد مخدر صنعتی کـه روز بـه روز مشکلات بیشتری را برای جامعه پدید می آورد میتواند باعث شود کـه معتادان کمتر بـه سوی مواد مخدر صنعتی و البته ارزان قیمت سوق پیدا کنند.
هروئین
هروئین ماده ی مخدری اسـت کـه بطور مستقیم از فرآوری شیره ی تریاک بدست می‌آید. این ماده نخستین بار برای کمک بـه بیمارانی کـه بـه مورفین معتاد شده بودند ساخته شد. هروئین پس از گذشتن از مانع خونی- مغزی کـه بلافاصله پس از تزریق شدن آن در جریان خون رخ میدهد بـه مورفین تبدیل میشود کـه عملکرد اندروفین ها را تقلید کرده و حس بهبودی و سلامت رابه فرد میدهد.
حس سرخوشی و شادی کـه پس از این موضوع در بدن فرد بـه وجود می‌آید بـه یک حس لذت جنسی کـه در درون شکم رخ میدهد تشبیه شده اسـت. یکی از روشهای اصلی استعمال هروئین، تزریق درون وریدی بـه شمار می‌آید.
کوکائین
کوکائین یک آلکالوئید تروپان کریستالی شده اسـت کـه از برگ های گیاه کوکا بـه دست می‌آید. این ماده ی مخدر هم سیستم عصبی مرکزی را تحریک کرده و اشتها رابه شدت کاهش میدهد و هم حسی توهمی و مملو از هیجان و شور و شعف همراه با انرژی فراوانی را در شخص ایجاد میکند. از این ماده ی مخدر بطور تفریحی و موردی برای دستیابی بـه چنین حالتی استفاده میشود.
کوکائین در تحریک سیستم عصبی مرکزی بدن بـه شدت موثر اسـت و تاثیر آن بین ۲۰ دقیقه تا چند ساعت در بدن فرد باقی خواهد ماند کـه بـه میزان مصرف، خلوص و روش مصرف بستگی دارد. نخستین نشانه های پس از مصرف این ماده ی مخدر شامل فعالیت بیش از حد، بی قراری، افزایش فشار خون، بالا رفتن ضربان قلب و خوشی زایدالوصف اسـت.
این شادی و شعف بعضی اوقات با احساس آرام نبودن و افسردگی و میل شدید بـه استعمال دوباره همراه اسـت. هم چنین این ماده ی مخدر بـه شدت میل جنسی را در فرد افزایش میدهد. از اثرات ویرانگر جانبی این ماده ی مخدر میتوان بـه لرزش، توهم پارانویایی و ضعف جنسی اشاره کرد کـه طبق معمولً با افزایش دفعات مصرف بیشتر میشود.
مواد مخدر متامفتامین
متامفتامین کـه طبق معمولً بـه آن «meth» یا «یخ» نیز گفته میشود یک ماده ی مخدر روان گردان و شبه سمپاتیک اسـت کـه پس از ورود بـه مغز باعث میشود کـه هورمونهای نوراپی لعنت،دوپامین و سروتونین در مغز ترشح شوند. ازآن جا کـه این ماده ی مخدر مسیر پاداشی مزولیمبیک را تحت تاثیر قرار میدهد باعث حالت شادی و شعف در فرد میشود و بـه زیاده روی و اعتیاد منجر میگردد.
افراد مصرف کننده ی متامفتامین ممکن اسـت دچار وسواس شده و کارهای تکراری انجام دهند مانند تمیز کردن خانه، دست شستن یا باز کردن و دوباره بستن بعضی اشیا. ترک اعتیاد بـه این ماده ی مخدر با خوابیدن و خوردن بیش از حد و علائمی شبیه افسردگی و هم چنین اضطراب و میل شدید بـه مصرف دوباره این ماده مخدر همراه اسـت.
کراک کوکائین
کراک کوکائین کـه کعمولاً بـه اختصار «کراک» نامیده میشود در اوایل دهه ی ۱۹۸۰ ساخته شد ودر مقیاس گسترده ای مورد استفاده قرار گرفت. بدلیل خطرات استفاده از اتر برای تولید کوکائین خالص برای تولیدکنندگان، آنها تصمیم گرفتند کـه مرحله ی جدا کردن رسوب کوکائین خالص را از محلول آمونیاکی حذف کنند.
در نتیجه مراحل تصفیه نیز خود بخود حذف شدند. امروزه طبق معمولً بیشتر از جوش شیرین بجای آمونیاک بعنوان پایه استفاده میشود کـه هم بوی کمتری داشته و هم کمتر سمی اسـت. با این وجود از مواد پایه دیگری نیز میتوان برای تولید کراک کوکائین استفاده نمود. بعد از ساختن کراک نسبت کوکائین بـه بی کربنات یک بـه یک یا دو بـه سه خواهد بود.
ال اس دی
لیسرجیک اسید دی اتیل آمید «Lysergic acid diethylamide» کـه با نام های دیگری مانند «LSD» و «اسید» نیز شناخته میشود، یک ماده ی مخدر نیمه صنعتی توهم زا از خانواده ی تریپتامین «tryptamine» اسـت. این ماده ی مخدر کـه در بین مواد توهم زا از همه ی شناخته شده تر و قوی‌تر بـه شمار می‌آید یک ماده ی مخدر انتئوژن اسـت کـه بـه صورت تفریحی مورد استفاده قرار میگیرد.
تاثیرات روانی ال اس دی کـه با واژه ی «سفر» «trip» خلاصه میشود از هر فرد بـه فرد دیگر کاملاً متفاوت بوده و بـه فاکتورهایی از قبیل تجارب قبلی، شرایط ذهنی و محیطی و هم چنین مقدار و قدرت دُز مورد استفاده بستگی خواهد داشت. هم چنین هر «سفر» با «سفر» بعدی و قبلی و حتی مراحل یک سفر نیز متفاوت خواهد بود. سفر ال اس دی ممکن اسـت تاثیرات ویرانگر روانی عاطفی دراز مدتی داشته باشد.
اکستاسی
قرص اکستاسی «Ecstasy» یا «MDMA» یک ماده ی مخدر نیمه صنعتی روان گردان انتاکتوژن «entactogen» از خانواده ی فنتیلامین «phenethylamine» اسـت کـه تجارب و توهمات تصویری آن نسبت بـه بسیاری دیگر از داروهای روان گردان کمتر اما قدرت تحریک جسمی آن بیشتر خواهد بود. این ماده ی روان گردان طبق معمولً بـه صورت تفریحی و موردی استفاده شده و بعنوان:
یک داروی انتئوژن برای افزایش عملکرد جسمی یا از بین بردن علائم افسردگی مورد استفاده قرار میگیرد. از تاثیرات این ماده ی روان گردان میتوان بـه افزایش هوشیاری همه ی ی حواس، احساس رهایی و آزادی، خوشی، همدلی، عشق، شادی، خودآگاهی مفرط، احساس شفافیت ذهنی و علاقه ی فراوان بـه موسیقی و حرکات بدنی مداوم اشاره کرد.
حتی حس لامسه در عده ای از افراد بـه شدت تقویت میشود کـه تماس بدنی داشتن با دیگران را برای وی بسیار لذتبخش میکند. از عوارض دیگر این ماده ی روان گردان میتوان بـه فشردن آرواره ها روی هم و افزایش ضربان قلب اشاره کرد.
تریاک
تریاک یک ماده ی مخدر رزینی اسـت کـه از شیرابه ی خارج شده از غلاف دانه های بالغ نشده ی گیاه خشخاش بـه دست می‌آید. این شیره حاوی مقادیر زیادی مورفین تا حدود ۱۶ درصد اسـت کـه یک ماده ی مخدر آلکالوئیدی بوده و طبق معمولً برای تولید هرویین بـه صورت شیمایی فرآوری میشود.
طبق معمولً مواد مخدر صنعتی، نیمه صنعتی خالص تری جای گزین تریاک شده کـه تاثیر انها روی بدن از تریاک بیشتر اسـت. برای نخستین بار اینکار درسال ۱۸۱۷ انجام گرفت و فردی بنام فردریش ویلهلم آدام سرتورنر ادعا کرد کـه بعد از ۱۳ سال تحقیق و آزمایش مصیبت بار آن روی خود و سه پسربچه ی دیگر توانسته اسـت مورفین خالص را از تریاک جدا کند.
ماری جوآنا
شاهدانه «Cannabis» کـه بیشتر با نام «ماری جوآنا» در شکل گیاهی خود شناخته میشود یک ماده ی روان گردان اسـت کـه از گیاه گل شاهدانه بـه دست می‌آید. انسانها از دوران ماقبل تاریخ نیز از شاهدانه استفاده می‌کردند اما در قرن بیستم استفاده ازآن در سطح گسترده ای بـه صورت تفریحی یا در مراسم مذهبی و روحانی و هم چنین در زمینه ی دکتری شدت گرفت.
بر اساس برآوردها بیش از ۴ درصد ساکنان کره ی زمین بطور سالانه از این ماده ی مخدر استفاده میکنند. مصرف شاهدانه عوارض روانی و جسمانی خاصی را در پی دارد و طبق معمولً بـه صورت خوراکی یا مانند سیگار استعمال میشود. نئشگی حاصل از مصرف بی رویه ی این ماده از فردی بـه فرد دیگر و با توجه بـه قدرت بدنی فرد، میزان استعمال، ترکیبات شیمیایی، روش مصرف و شرایط مصرف متفاوت خواهد بود.
قارچ های هذیان آور
قارچ های هذیان آور «Psilocybin mushrooms» قارچ هایی هستند کـه حاوی مواد روان گردان سیلوسیبین و سیلوسین و گاهی اوقات دیگر مواد روان گردان تریپتامینی هستند. وقتی کـه سیلوسیبین وارد بدن شود، تجریه شده و ازآن سیلوسین تولید میگردد کـه تاثیرات توهمی در پی دارد.
تاثیرات سمی قارچ های سیلوسیبین با توجه بـه دُز مورد استفاده، روش آماده سازی و متابولیسم شخص مصرف کننده بین ۳ تا ۷ ساعت طول خواهد کشید. توهمات ناشی از مصرف این قارچ ها طبق معمولً از نوع تصویری و شنیداری بسیار قوی بوده و از نشاط تا افسردگی و اضطراب متفاوت خواهد بود. حتی ممکن اسـت در برخی افراد مصرف این قارچ ها هیچ تاثیرات جانبی نداشته باشد.
پی سی پی
پی سی پی «PCP» یا «فنسیکلیداین» «Phencyclidine» یک ماده ی مخدر تجزیه ای اسـت کـه قبلاً بعنوان یک عامل بیهوشی مورد استفاده قرار می‌گرفت کـه تاثیرات توهمی و نوروتوکسیک داشت. این ماده ی مخدر با عنوان «غبار فرشته» «Angel Dust» نیز مشهور بوده و نام های دیگری از قبیل «خیس»، «شِرمن همزلی»، «هالک هوگان» و بسیاری اسامی دیگر نیز برای آن بکار میرود.
گرچه تاثیرات روانگردانی آن تنها چند ساعت ادامه پیدا میکند اما پاک‌سازی کامل بدن ازآن طولانی تر خواهد بودو طبق معمولً هفته ها بـه طول خواهد انجامید. پی سی پی طبق معمولً بـه صورت تفریحی توسط افراد استفاده شده و تولید آن بـه صورت غیرقانونی انجام میگیرد. این ماده طبق معمولً بـه صورت مایع یا پودری بود اما طبق معمولً بـه صورت اسپری روی برگ های:
ماری جوآنا، نعناع، پونه ی کوهی، جعفری و یا زنجبیل پاشیده شده و بـه شکل سیگار کشیده میشود. این داروی مخدر تاثیر زیادی بر روی سیستم عصبی گذاشته و بـه شکل توهمات، ایده های غیرطبیعی و مضحک، فکر های عجیب‌وغریب و هذیان گویی، قدم براداشتن و حرکات بدن ناهماهنگ و آشفته، حرکات چشمی نامنظم و غیرطبیعی، افزایش ضربان قلب و تغییر شدید دمای بدن خودرا نشان میدهد.
