کووید طولانی ممکن است نشان‌دهنده بیدارشدن ویروس دیگری در بدن باشد

از همان زمانی که بیماران اولین‌بار درباره کووید ۱۹ طولانی گزارش کردند، بسیاری از نشانه‌های طولانی‌مدت آن‌ها مانند خستگی و مه‌مغزی به علائم سندرم خستگی مزمن یا آنسفالومیلیت میالژیک (CFS/ME) تشبیه شد. به‌گزارش ساینس الرت، پژوهش جدیدی نشان می‌دهد این موضوع تصادفی نیست. در برخی مواقع هم دو بیماری مزمن ممکن است ریشه‌های مشابهی داشته باشند.

براساس مطالعه جدیدی روی ۱۸۵ بیمار کووید ۱۹ در آمریکا، بیشتر افراد مبتلا به کووید طولانی که پژوهشگران آزمایش کردند، از نظر آزمایش فعال‌شدن مجدد ویروس اپشتین‌بار (EBV) مثبت بودند. پژوهشی که سال ۲۰۲۰ منتشر شد، نشان داد زیرمجموعه‌ای از بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن نشانه‌های فعال‌شدن مجدد ویروس اپشتین بار را نشان می‌دهند و اکنون به‌نظر می‌رسد درصد بالقوه زیادی از بیماران مبتلا به کووید طولانی نیز ممکن است چنین شرایطی داشته باشند.

اپشتین‌بار یکی از عفونت‌های ویروسی شایع است. بیشتر مردم در سراسر جهان در مقطعی از زندگی دچار این ویروس می‌شوند و پس از مرحله عفونت حاد، نسخه غیرفعالی از ویروس تا آخر عمر در بدن می‌ماند. گاهی‌ اوقات، EBV می‌تواند در دوره‌های استرس روانی یا فیزیولوژیکی مانند دنیاگیری کنونی، دوباره فعال و موجب علائم شبیه آنفلوانزا شود. جفری گولد، زیست‌شناس سازمان جهانی بهداشت توضیح می‌دهد:

آزمایش‌های سرولوژی ویروس اپشتین‌بار را روی بیماران کووید ۱۹ حداقل نود روز پس از آزمایش مثبت عفونت SARS-CoV-2 انجام دادیم و نرخ فعال‌شدن مجدد EBV در افراد دچار علائم کووید طولانی را با نرخ فعال‌شدن مجدد این ویروس در افرادی مقایسه کردیم که هرگز علائم کووید طولانی را تجربه نکرده بودند. بیش از ۷۳ درصد از بیماران کووید ۱۹ که به علائم کووید طولانی دچار شده بودند، ازنظر آزمایش فعال‌شدن مجدد EBV نیز مثبت بودند.

علاوه‌براین، بسیاری از علائم گزارش‌شده بسیار شبیه علائم ناشی‌ از فعال‌شدن مجدد EBV است؛ ازجمله خستگی شدید، بثورات پوستی مکرر و پدیده رینود که موجب کاهش جریان خون به انگشتان دست و پا می‌شود. اگرچه اندازه نمونه مطالعه‌شده جدید بسیار کوچک است، نتایج نشان می‌دهد بسیاری از علائم کووید طولانی ممکن است درواقع ناشی‌ از خود SARS-CoV-2 نباشد، بلکه به‌علت فعال‌شدن مجدد EBV باشد که احتمالا حاصل التهاب گسترده‌‌ای است که براثر کووید رخ می‌دهد.

حدود یک‌سوم از ۱۸۵ بیمار کووید ۱۹ انتخاب‌شده به‌طور تصادفی علائم پایداری را تجربه می‌کردند که برای ماه‌ها و گاهی حتی تا بیش از یک سال ادامه داشت. در نمونه‌ای تصادفی از افراد حاضر در مطالعه، در نمونه خون تقریبا ۶۷ درصد از مبتلایان به کووید طولانی آنتی‌بادی‌های فعال‌شدن مجدد EBV دیده می‌شد. در همین حین، فقط ۱۰ درصد از بیماران بدون علائم طولانی برای آزمایش فعال‌شدن مجدد EBV مثبت بودند.

پژوهشگران گروه دیگری از افراد را بررسی کردند که ۲۱ تا ۹۰ روز پیش ابتلای آن‌ها به کووید تشخیص داده شده بود. در این افراد نیز نسبت فعال‌شدن مجدد EBV مشابه بود. دیوید هارلی، میکروب‌شناس دانشگاه جورجیا گفت:

نرخ‌های مشابهی از فعال‌شدن مجدد EBV را در افرادی که ماه‌ها دچار علائم کووید طولانی بودند و نیز افرادی پیدا کردیم که علائم کووید طولانی آن‌ها درست چند هفته پس از آزمایش مثبت کووید ۱۹ آغاز شده بود. براین‌اساس، احتمالا فعال‌شدن مجدد EBV به‌طور هم‌زمان یا اندکی پس از عفونت کووید ۱۹ آغاز می‌شود.

اوایل سال جاری، پژوهشگران در ووهان چین شواهدی پیدا کردند که نشان می‌داد فعال‌شدن مجدد EBV ممکن است با مراحل اولیه کووید در ارتباط باشد. در مدت دو هفته از عفونت کووید ۱۹، بیش از ۵۰ درصد از ۶۷ بیمار کووید ۱۹ حاضر در مطالعه علائم فعال‌شدن مجدد EBV را نشان دادند. عفونت هم‌زمان EBV و SARS-CoV-2 با علائم شدیدتری همراه بود.

مطالعه کوچک دیگری از اروپا روی بیماران بخش مراقبت‌های ویژه نشان داد که DNA ویروس اپشتین‌بار در تقریبا ۸۷ درصد از ۱۰۴ بیمار مبتلا به کووید ۱۹ بررسی‌شده وجود داشت. اگر EBV واقعا در چنین درصد زیادی از بیماران کووید دوباره فعال شود، انجام مطالعاتی برای درک ارتباط بین آن‌ها ارزشمند است. پژوهشگران مطالعه جدید فکر می‌کنند حتی آزمایش بیماران جدید کووید برای آنتی‌بادی‌های EBV ارزش دارد. اگر این بیماران نشانه‌های فعال‌شدن مجدد EBV را نشان دهند، احتمالا می‌توانند درمان‌های بیشتری شوند تا از آن‌ها دربرابر خطر ابتلا به اشکال شدید یا طولانی کووید ۱۹ محافظت شود.

البته همه افراد مبتلا به کووید طولانی فعال‌شدن مجدد EBV را نشان نمی‌دهند و برخی از بیماران بهبودیافته کووید ۱۹ می‌توانند بدون دچارشدن به علائم طولانی، شواهدی از فعال‌شدن مجدد EBV را نشان دهند. باوجوداین، چنین آزمایشی می‌تواند مشخص کند خطرهای سلامتی در کدام موارد بیشتر است و کمک می‌کند طبق آن شرایط برنامه‌ریزی انجام شود.

درحالی‌که درحال‌حاضر داروی تأییدشده‌ای برای درمان فعال‌شدن مجدد EBV وجود ندارد، داروهایی وجود دارند که می‌توانند به کاهش بار ویروسی کمک کنند و به سیستم ایمنی استراحت بدهند. برای مثال، مطالعه اخیری از چین نشان داد که تجویز داروی ضدویروس گان‌سیکلوویر می‌تواند خطر بیماری شدید را در میان بیماران کووید ۱۹ کاهش دهد. به‌نظر می‌رسد داروی مشابهی به نام والگان‌سیکلوویر نیز برخی از علائم CFS/ME را حداقل در میان بیمارانی کاهش دهد که آنتی‌بادی‌های EBV را نشان می‌دهند؛ اما پژوهش‌ها در این زمینه هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد.

چگونگی ارتباط EBV با موارد خاص CFS/ME هنور جای بحث دارد. افرادی وجود دارند که فکر می‌کنند ویروس می‌تواند مستقیما موجب بیماری مزمن شود؛ درحالی‌که دیگران فکر می‌کنند بیماری پیش‌از‌آن ظاهر می‌شود که موجب التهابی شود و بتواند عفونت‌های EBV را فعال کند.

درحالی‌که مشخص شده است بیماری و شرایط خودایمنی به غیر از کووید ۱۹ موجب فعال‌شدن مجدد EBV می‌شوند، نویسندگان می‌گویند ظاهرا SARS-CoV-2 در بیدارکردن این هیولای ویروسی بسیار موفق عمل می‌کند. پژوهشگران توضیح می‌دهند:

درحالی‌که فعال‌شدن مجدد EBV ممکن است مسئول تمامی موارد خستگی یا مه‌مغزی نباشد که پس از بهبودی از کووید ۱۹ رخ می‌دهد، شواهد نشان می‌دهد احتمالا در بسیاری از موارد یا حتی در بیشتر موارد نقش مؤثر ایفا می‌کند.

این مطالعه در مجله Pathogens منتشر شده است.