سرمای زمستان و مغز: چگونه دمای پایین بر عملکرد مغز و سلامت روان تأثیر می‌گذارد؟

اگر بدن شما از دمای یخ‌زده اجتناب‌ناپذیر فصل زمستان وحشت دارد، ما دقیقاً همان احساس را داریم. بیرون آمدن از رختخواب، حرکت کردن و حتی به جریان انداختن شیره خلاقیت کمی سخت‌تر می‌شود. معلوم می‌شود که عبارت «خیلی سرد است، نمی‌توانم درست فکر کنم!» ممکن است واقعاً حقیقت داشته باشد.

دکتر رایان کایل جونز (Ryan Kyle Jones)، متخصص مغز و اعصاب در بیمارستان لنوکس هیل نورث‌ول (Northwell Lenox Hill Hospital) می‌گوید: «از دیدگاه عصب‌شناسی، دمای سرد و دمای بسیار سرد پتانسیل عمل و انتقال تکانه‌های سیستم عصبی را کند می‌کند. از نظر مهارت‌های حرکتی، این منجر به کاهش سرعت حرکت و مشکل در انجام حرکات ظریف می‌شود و اعصاب حسی را کاهش می‌دهد».

بله، آب و هوای سرد مطمئناً برای بدن ناراحت‌کننده است، اما چگونه بر مغز تأثیر می‌گذارد؟ ما از برخی متخصصان خواستیم تا خطرات مرتبط با قرار گرفتن در معرض دماهای پایین، تأثیر بر عملکرد مغز و پیامدهای بالقوه بلندمدت را توضیح دهند.

هیپوترمی چگونه بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد؟

وقتی دمای بدن به دلیل هیپوترمی (Hypothermia) خیلی پایین است، مغز می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. وقتی دمای مرکزی بدن در ۹۵ درجه فارنهایت یا کمتر است، افراد می‌توانند هذیان (Delirium)، حالتی از سردرگمی، گیجی و ناتوانی در تفکر یا به خاطر سپردن واضح را تجربه کنند.

هیپوترمی چیست؟

هیپوترمی یک وضعیت جدی است که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد و همچنین ممکن است آسیب تهدیدکننده زندگی به سایر سیستم‌های بدنی وارد کند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که دمای سرد مجبور می‌کند فرد گرمای بدن را سریع‌تر از آنچه می‌تواند تولید کند از دست بدهد. دمای طبیعی بدن حدود ۹۸.۶ درجه فارنهایت است و اگر به زیر ۹۵ درجه فارنهایت برسد خطرناک می‌شود.

هذیان قابل برگشت است و علاوه بر هیپوترمی، جونز می‌گوید همچنین می‌تواند توسط عفونت، مصرف بیش از حد دارو، اختلالات متابولیک خاص و هیپرترمی (Hyperthermia)، که زمانی رخ می‌دهد که بدن بیش از حد داغ می‌شود، ایجاد شود. به طور کلی، جونز می‌گوید هیپوترمی یک احساس موقت است و عملکرد حرکتی به طور کلی زمانی که بدن گرم می‌شود به خط پایه برمی‌گردد.

جونز اشاره می‌کند: «چندین مطالعه عملکرد شناختی به ویژه حافظه و توجه و عملکرد اجرایی (Executive Function) را پس از قرار گرفتن در معرض محرک سرد نشان داد. بنابراین، قرار گرفتن در معرض سرما، نه لزوماً سرد کردن بدن، همچنین می‌تواند بر عملکرد شناختی شما تأثیر بگذارد».

او می‌گوید در دماهای شدیدتر، افراد می‌توانند از دست دادن هوشیاری و تشنج (Seizures) را تجربه کنند.

یخ زدن مغز چطور؟

یخ زدن مغز (Brain Freeze) یک احساس تیز و گذرا شبیه سردرد است که زمانی رخ می‌دهد که چیز سرد بخورید یا بنوشید. جونز می‌گوید حدود یک سوم جمعیت یخ زدن مغز را تجربه می‌کنند و در کودکان و نوجوانان بیشتر از بزرگسالان شایع است.

با این حال، مغز در واقع در طول این احساس یخ نمی‌زند. در حالی که دقیقاً مشخص نیست چه چیزی باعث یخ زدن مغز می‌شود، او می‌گوید اجماع در جامعه علمی این است که این یک پاسخ حسی از اعصاب حسی در کام و/یا اسپاسم (Spasm) رگ‌های خونی است.

جونز می‌گوید: «ما می‌دانیم زمانی نتیجه می‌دهد که یک محرک سرد را به کام یا حلق خلفی در پشت گلو اعمال کنید. این سردرد تیز، عمیق فرونتال دو طرفه گیجگاهی (Bi-Temporal Headache) را دریافت می‌کنید، اما به طور کلی تصور می‌شود بی‌ضرر و بدون نگرانی است و باید سریعاً از بین برود».

تنظیم دما چیست؟

تنظیم دما (Thermoregulation) توانایی بدن برای حفظ دمای مرکزی بدن است به طوری که با متعادل کردن تولید گرما و از دست دادن گرما به طور بهینه کار کند. پوست، غدد عرق، سیستم گردش خون و مغز همه به تنظیم دما کمک می‌کنند.

جونز می‌گوید: «راهی که این کار را انجام می‌دهد از طریق حس کردن دما هم از طریق اعصاب محیطی از طریق ناحیه‌ای از مغز به نام ناحیه پیش‌بینایی (Preoptic Area) است. این ناحیه بخشی از هیپوتالاموس (Hypothalamus) است که عملکردهای مختلفی دارد که در سراسر مغز و بدن گسترش می‌یابد و یکی از آنها تنظیم دما است».

وقتی بدن محیط سردتری را حس می‌کند، انتهای اعصاب حسی ورودی را به گانگلیون‌های حسی (Sensory Ganglia) منتقل می‌کنند که در اطراف ستون فقرات و اندام‌ها در انتهای عصب معده قرار دارند. این ورودی به هیپوتالاموس منتقل می‌شود که با افزایش خروجی سمپاتیک و ایجاد آزادسازی اپی‌نفرین (Epinephrine) از طریق غده فوق کلیوی عمل می‌کند.

«از نظر ایجاد آسیب برگشت‌ناپذیر به بافت مغز و سلول‌های مغزی، هیپرترمی احتمالاً مضرتر از هیپوترمی است» – دکتر رایان کایل جونز

او می‌گوید: «پاسخ همچنین شامل فعال‌سازی لرز (Shivering) است که بدن را از طریق اصطکاک گرم می‌کند و فعال‌سازی پاسخ سمپاتیک فعالیت متابولیک را افزایش می‌دهد که تولید گرما را افزایش می‌دهد و همچنین باعث انقباض عروقی محیطی (Peripheral Vasal Constriction) می‌شود، به همین دلیل است که وقتی سرد یا بسیار استرس‌زده هستیم این پاسخ جنگ یا گریز (Fight or Flight Response) را داریم».

سرد بودن و پاسخ جنگ یا گریز پاسخ‌های مشابهی به دو محرک مختلف هستند: «بنابراین هدف از انقباض عروقی محیطی حفظ گرما است».

قرار گرفتن در معرض دمای شدید یا پایدار که ظرفیت تنظیم دمای بدن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد می‌تواند منجر به هیپوترمی یا هیپرترمی شود.

«از نظر ایجاد آسیب برگشت‌ناپذیر به بافت مغز و سلول‌های مغزی، هیپرترمی احتمالاً مضرتر از هیپوترمی است» – دکتر جونز

دکتر دبورا سرانی (Deborah Serani)، استاد دانشگاه آدلفی (Adelphi University) و نویسنده کتاب «زندگی با افسردگی» (Living with Depression) اضافه می‌کند که مطالعات در مورد سلامت روان و دما نشان می‌دهند که دماهای داغ‌تر و بالاتر مراجعات اورژانس اختلالات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی و افکار خودکشی را افزایش می‌دهند: «این تمایل ندارد با دمای سردتر رخ دهد».

اثرات روانی و عاطفی آب و هوای سرد چیست؟

مطالعات نشان داده‌اند که دمای سرد، به ویژه هیپوترمی، تأثیرات منفی بر رفتار، شناخت و خلق و خو داشته است، به ویژه برای کارگران شغلی، امدادگران اولیه، سربازان و ورزشکاران.

مطالعات برای جمعیت عمومی‌تر نشان می‌دهند آب و هوای سرد عملکرد شناختی، حافظه و هوشیاری (Vigilance) را کاهش داد. علاوه بر این، دمای سرد حواس‌پرتی (Distractibility)، زمان پاسخ، تصمیم‌گیری و استدلال را افزایش داد.

«از دیدگاه عصب‌شناسی، دمای سرد و دمای بسیار سرد پتانسیل عمل و انتقال تکانه‌های سیستم عصبی را کند می‌کند» – دکتر رایان کایل جونز

سرانی می‌گوید: «در مورد اثرات عاطفی، آب و هوای سرد ما را کمتر فعال، تحریک‌پذیر، منزوی می‌کند و ما را از نظر اجتماعی قطع می‌کند. اثرات فیزیکی دمای سرد بر بدن استرس را بالا می‌برد که علائم افسردگی و اضطراب را افزایش می‌دهد».

مطالعات در مورد تغییرات خاص در حال ظهور، مانند سرمای ناگهانی (Cold Snaps)، نشان می‌دهند که الگوهای آب و هوایی متغیر می‌توانند علائم را در افراد مبتلا به اختلال سلامت روان بدتر کنند، او اضافه می‌کند.

از آنجایی که آب و هوای سرد به طور کلی با تغییرات فصلی همراه است، سرانی تأکید می‌کند که اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder – SAD) می‌تواند به مشکلات در طول آب و هوای سرد کمک کند: «اما به همان اندازه مهم است که در نظر بگیریم چگونه دمای سرد می‌تواند یک عامل علّی منفرد باشد، و همچنین یک عامل فراگیر در کنار SAD هنگام بررسی اثرات روانی و عاطفی».

آب و هوای سرد همچنین می‌تواند مانع از دسترسی مداوم کسانی که به دارو یا درمان برای شرایط سلامت روان نیاز دارند شود، سرانی اضافه می‌کند.

استراتژی‌های مقابله با اثرات روانی سرما

برای مدیریت سلامت روان خود در طول آب و هوای سرد، سرانی می‌گوید یک برنامه آب و هوای سرد (Cold Weather Plan) در دست داشته باشید که شامل موارد زیر است:

۱. لایه‌لایه لباس بپوشید

برای حفظ گرمای بدن و جلوگیری از هیپوترمی.

۲. سرعت آرام داخلی را که با آب و هوای سرد همراه است بپذیرید

از فشار برای فعالیت‌های بیرونی اجتناب کنید.

۳. مطمئن شوید که دارو کافی دارید یا در صورت کم شدن نسخه خود به تحویل دسترسی دارید

تداوم درمان بسیار مهم است.

۴. از درمانگر خود بخواهید جلسات درمانی حضوری را به جلسات مجازی تغییر دهد

وقتی هوا سرد، یخی یا خطرناک است.

۵. اگر گرم کردن خانه مشکل است، با برنامه کمک انرژی خانگی ایالت خود تماس بگیرید

اطمینان از راحتی شما در طول آب و هوای سرد تعادل بیشتری را برای بهزیستی روانی و جسمی شما تضمین می‌کند.

۶. لوازم آماده راحتی مانند پتوهای گرم، وزن‌دار یا برقی، چای، قهوه، کاکائو، سوپ و سایر غذاها و نوشیدنی‌های آرامش‌بخش داشته باشید

این موارد به حفظ راحتی و آرامش کمک می‌کنند.

۷. در مناطق داخلی که شما را در معرض نور خورشید قرار می‌دهند هر روز بنشینید یا استراحت کنید

این به تولید ملاتونین (Melatonin) شما کمک می‌کند و اختلال عاطفی فصلی را جبران می‌کند.

۸. از طریق تلفن، کامپیوتر یا سایر فناوری‌ها با دیگران در ارتباط بمانید

برای کاهش تنهایی و انزوا.

۹. یک روال خواب ساختاریافته حفظ کنید

خواب منظم برای سلامت روان ضروری است.

۱۰. رایحه‌درمانی (Aromatherapy) را برای تقویت عملکرد شناختی و روانی در نظر بگیرید

با عطرهایی مانند نعناع، مرکبات، رزماری و غیره.

آب و هوای سرد تأثیرات قابل توجهی بر عملکرد مغز و سلامت روان دارد. از کاهش سرعت انتقال عصبی و کاهش عملکرد شناختی گرفته تا افزایش خطر افسردگی و اضطراب، سرما می‌تواند چالش‌های متعددی را ایجاد کند.

درک این تأثیرات و داشتن برنامه‌ای برای مدیریت آنها می‌تواند به حفظ سلامت روان و جسمی در طول ماه‌های سرد سال کمک کند. از لایه‌لایه پوشیدن گرفته تا حفظ ارتباطات اجتماعی و دسترسی به نور خورشید، استراتژی‌های ساده‌ای وجود دارند که می‌توانند تفاوت قابل توجهی ایجاد کنند.

اگر علائم جدی مانند هیپوترمی را تجربه می‌کنید یا متوجه تغییرات قابل توجه در خلق و خو یا عملکرد شناختی خود می‌شوید، مهم است که فوراً به دنبال مراقبت پزشکی باشید. با آگاهی و آمادگی، می‌توانیم از چالش‌های فصل سرد عبور کنیم و سلامت خود را حفظ کنیم.