برناردو برتولوچی، کارگردان بزرگ سینما درگذشت

برناردو برتولوچی، کارگردان فیلم سینمایی برنده اسکار «آخرین امپراتور» (The Last Emperor) و آثاری چون آخرین تانگو در پاریس (Last Tango in Paris) و دنباله‌رو (The Conformist)، در سن ۷۷ سالگی از دنیا رفت. او که در این سال‌ها با سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد، در ساعت ۷ صبح دوشنبه در منزل خود واقع در رم درگذشت.

برتولوچی در ۱۶ مارس ۱۹۴۱ و در خانواده‌ای ثروتمند در شهر پارما، واقع در شمال ایتالیا متولد شد. او که فرزند نویسنده و شاعر سرشناس ایتالیایی آتیلیو برتولوچی بود، از همان دوران جوانی استعدادهای بالای خود را نشان داد و در ۲۱ سالگی موفق به کسب جایزه‌ای به خاطر اشعارش شد؛ هرچند بعدها تصمیم گرفت به سمت فیلم‌سازی برود.

او به عنوان بزرگ‌ترین سینماگر مؤلف ایتالیایی نسل خود، سابقه کار در اروپا و آمریکا را داشت و البته روابط او با استودیوهای فیلم‌سازی هم فراز و فرودهای خاص خودش را داشت، ولی او حتی در زمان کار با سیستم استودیویی هم سعی می‌کرد پروژه‌های مورد نظر خود را با سلایق و خواسته‌هایش جلو ببرد و تحت تسلط این سیستم قرار نگیرد.

برتولوچی کار خود را در سینما به عنوان دستیار یک شاعر و کارگردان ایتالیایی معروف دیگر به نام پیر پائولو پازولینی آغاز کرد و در تولید اولین فیلم سینمایی او با نام Accattone در سال ۱۹۶۱ نقش کوچکی داشت. ولی این فیلم The Grim Reaper در سال ۱۹۶۲ بود که اولین حضور سینمایی برتولوچی در مقام کارگردان را رقم زد. دو سال بعد او با فیلم «پیش از انقلاب» (Before the Revolution) به لیست «هفته منتقدان جشنواره کن» راه پیدا کرد؛ فیلمی که کم و بیش حالت اتوبیوگرافی داشت و بازیگر زن فیلم یعنی آدریانا استی هم کمی بعد از ساخته شدن آن با برتولوچی ازدواج کرد؛ هرچند این ازدواج چند سال بیشتر دوام نداشت.

این کارگردان ایتالیایی در سال ۱۹۷۰ اولین نامزدی اسکار خود را به خاطر فیلمنامه اقتباسی فیلم دنباله‌رو بر اساس رمانی از آلبرتو موراویا تجربه کرد؛ درامی سیاسی که ماجراهای آن در دوران ایتالیای فاشیستی جریان داشت. ویتوریو استورارو، فیلمبردار دنباله‌رو به خاطر کیفیت بالای کار خود مورد تقدیر قرار گرفت و خود فیلم را هم به عنوان اثری می‌شناسند که تأثیر زیادی روی نسلی از کارگردانان معروف هالیوودی از جمله استیون اسپیلبرگ، مارتین اسکورسیزی و فرانسیس فورد کاپولا گذاشت.

فیلم دیگر برتولوچی به نام آخرین تانگو در پاریس از یک طرف به عنوان یکی از فیلم‌‌های مهم قرن بیستم شناخته می‌شود و از طرف دیگر هم به خاطر ماجراهای رخ‌داده در آن، حواشی زیادی به دنبال داشت که تا سال‌ها بعد هم برتولوچی درگیر آن‌ها بود. ماجرا تا جایی پیش رفت که حتی حق شهروندی برتولوچی هم به مدت پنج سال از او گرفته شد و او تا مدتی اجازه انجام کارهایی مثل رأی دادن را نداشت.

البته از طرف دیگر، میزان معروفیت برتولوچی با این فیلم و جنجال‌های آن خیلی بیشتر از قبل شد. بعد از آن او فیلم 1900 را ساخت؛ فیلمی که برت لنکستر به علت علاقه زیاد به بازی در آن دستمزدی نگرفت و دانلد ساترلند و رابرت دنیرو هم در کنار ژرار دوپاردیو در آن حضور داشتند. نسخه‌ای که برتولوچی به عنوان نسخه کارگردان این فیلم در نظر گرفته بود، پنج ساعت و ۱۷ دقیقه بود و همین قضیه باعث درگیری بین او و کمپانیپارامونت شد. در نهایت هم نسخه‌ای که در سال ۱۹۷۷ در آمریکا پخش شد، سه ساعت و پنج دقیقه زمان داشت.

مشکلاتی که سر راه این فیلم پیش آمد و بازخوردهای متوسط آن باعث شد کار برناردو برتولوچی برای چند سال با وقفه مواجه شود، ولی در سال ۱۹۸۷ و با فیلم آخرین امپراتور، این کارگردان بزرگ بازگشتی شکوهمندانه داشت. فیلم تاریخی و عظیم برتولوچی با حضور جان لونو جوآن چن در مورد پویی، آخرین امپراتور چین ساخته شده بود و توانست در ۹ رشته از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی نامزد اسکار شود. فیلم هر ۹ جایزه را دریافت کرد و شبی به‌یادماندنی برای برتولوچی رقم خورد که بعدها از آن به عنوان جالب‌ترین لحظات خود در هالیوود یاد کرد.

در سال ۱۹۹۶، برتولوچی بعد از ۱۵ سال یک بار دیگر در ایتالیا فیلم ساخت؛ فیلمی به زبان انگلیسی با نام زیبایی ربوده شده (Stealing Beauty) با بازی لیو تایلر ۱۹ ساله. سپس محصور (Besieged) و رویابین‌ها (The Dreamers) را در سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۴ کارگردانی کرد و آخرین فیلم او هم با عنوان من و تو (Me and You) در سال ۲۰۱۲ اکران شد؛ فیلمی که آن را در شرایط نامساعد بدنی و مشکلات ستون فقرات خود روی صندلی چرخ‌دار کارگردانی کرد. من و تو اولین اثر ایتالیایی‌زبان او بعد از ۲۳ سال بود و نخستین بار در بخش خارج از رقابت جشنواره کن ۲۰۱۲ به نمایش درآمد.

برتولوچی در کنار موارد یاد شده، فیلم‌های دیگری هم داشت؛ از جمله آسمان سرپناه (The Sheltering Sky) در سال ۱۹۹۰ بر اساس رمانی از پل بولز و بودای کوچک (Little Buddha) در سال ۱۹۹۳ با بازی کیانو ریوز.

این فیلمساز بزرگ توانست در کنار جایزه اسکار، به جوایز دیگری هم دست پیدا کند؛ از جمله نخل طلای افتخاری جشنواره فیلم کن برای یک عمر دستاورد هنری در سال ۲۰۱۱، شیر طلای افتخاری جشنواره فیلم ونیز در سال ۲۰۰۷ و جایزه پلنگ افتخاری جشنواره فیلم لوکارنو در سال ۱۹۹۷. او همچنین در سال‌های ۱۹۸۳ و ۲۰۱۳ یکی از داوران جشنواره ونیز و در سال ۱۹۹۰ هم جزو هیئت داوران جشنواره کن بود.

برتولوچی در کنار زندگی سینمایی خود، در زندگی شخصی هم فراز و نشیب‌های فراوانی داشت و دومین ازدواج او با ماریا پائولا ماینو، طراح لباس و صحنه بود که به طلاق منجر شد و در سال ۱۹۷۹ هم سومین ازدواج خود را با کلر پپلو، کارگردان و فیلمنامه‌نویس ایتالیایی انجام داد.

در مجموع برناردو برتولوچی را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین کارگردانان تاریخ سینما دانست و اهالی سینما مطمئناً از شنیدن خبر درگذشت او بسیار متأثر خواهند شد.