شیرینکنندههای مصنوعی و سلامت مغز: چرا جایگزینهای قند ممکن است به مغز شما آسیب برسانند؟
تحقیقات جدید ارتباط نگرانکنندهای بین مصرف بالای شیرینکنندههای مصنوعی و کاهش عملکرد شناختی نشان میدهد
جایگزین کردن قند با شیرینکنندههای کمکالری یا بدون کالری (Low- or No-calorie Sweeteners) روشی محبوب برای مدیریت وزن است. اما یک مطالعه جدید نشان داده که تکیه بر برخی جایگزینهای قند ممکن است برای سلامت مغز شما زیانبار باشد.
مطالعهای که در ۳ سپتامبر در مجله Neurology منتشر شد، نشان داد افرادی که بیشترین مقدار از شش شیرینکننده مصنوعی را مصرف میکردند، بیشترین کاهش را در تفکر و حافظه نسبت به کسانی که کمتر مصرف میکردند تجربه کردند. این کاهشها معادل ۱.۶ سال پیری اضافی مغز (Brain Aging) بود.
دکتر کلودیا کیمی سوئموتو (Claudia Kimie Suemoto)، نویسنده مطالعه و استادیار سالمندشناسی در دانشکده پزشکی دانشگاه سائوپائولو، گفت:
«این نتایج به این معنی نیست که کسی بلافاصله پس از نوشیدن نوشابهای با آسپارتام (Aspartame) دچار مشکل حافظه میشود، اما برای افرادی که زیاد این شیرینکنندهها را مصرف میکنند، مغزشان ممکن است سریعتر پیر شود و خطر اختلال شناختی (Cognitive Impairment) زودرس یا شدیدتر افزایش یابد.»
ردیابی ارتباط بین رژیم غذایی و سلامت مغز
سوئموتو و همکارانش دادههای ۱۲,۷۷۲ بزرگسال برزیلی با میانگین سنی ۵۲ سال را بررسی کردند. شرکتکنندگان در ابتدا پرسشنامههایی درباره رژیم غذایی خود در سال گذشته پر کردند.
آنها مصرف هفت شیرینکننده کمکالری یا بدون کالری را ردیابی کردند:
- آسپارتام (Aspartame)
- ساخارین (Saccharin)
- زایلیتول (Xylitol)
- اریتریتول (Erythritol)
- سوربیتول (Sorbitol)
- تاگاتوز (Tagatose)
- اسسولفام K (Acesulfame K)
شرکتکنندگان بر اساس مصرف این شیرینکنندهها به سه گروه تقسیم شدند:
- پایین: حدود ۲۰ میلیگرم در روز
- متوسط: حدود ۶۶ میلیگرم در روز
- بالا: حدود ۱۹۱ میلیگرم در روز (تقریباً معادل یک قوطی نوشابه رژیمی)
در طول هشت سال، شرکتکنندگان تحت آزمایشهای شناختی (Cognitive Tests) مانند سیالی کلامی (Verbal Fluency)، یادآوری کلمات، حافظه و سرعت پردازش قرار گرفتند.
ارتباط قوی بین شیرینکنندهها و شناخت ضعیفتر
در مقایسه با مصرفکنندگان کم، سایر شرکتکنندگان در تستهای شناختی عملکرد ضعیفتری داشتند.
- گروه متوسط: ۳۵٪ سرعت بیشتر در کاهش حافظه و تفکر و ۱۱۰٪ سرعت بیشتر در کاهش سیالی کلامی
- گروه بالا: ۶۲٪ سرعت بیشتر در کاهش حافظه و تفکر و ۱۷۳٪ سرعت بیشتر در کاهش سیالی کلامی
این ارتباط فقط در افراد زیر ۶۰ سال مشاهده شد.
ترزا جنتیل (Theresa Gentile)، متخصص تغذیه، گفت:
«این یکی از بزرگترین مطالعاتی است که چندین شیرینکننده مختلف را به کاهش شناختی قابل اندازهگیری مرتبط میکند.»
آیا برخی شیرینکنندهها بدتر از سایرین هستند؟
دادهها نشان داد تاگاتوز با کاهش شناختی مرتبط نبود، اما شش شیرینکننده دیگر بودند. دکتر دیوید پرلماتر (David Perlmutter)، متخصص مغز و اعصاب، گفت: «شواهدی مبنی بر بدتر بودن یکی از شیرینکنندهها نسبت به دیگری یافت نشد.»
چرا جایگزینهای قند ممکن است بر سلامت مغز اثر بگذارند؟
یافتههای این مطالعه اثبات نمیکند که شیرینکنندهها باعث کاهش شناختی میشوند، اما متخصصان چند نظریه مطرح میکنند:
- تغییر میکروبیوم روده (Gut Microbiome): مصرف شیرینکنندهها میتواند ترکیب میکروبیوم را تغییر دهد و التهاب (Inflammation) را افزایش دهد.
- کمبود فیبر (Fiber): افراد مصرفکننده شیرینکننده ممکن است فیبر کافی دریافت نکنند.
- تغییر سلولهای ایمنی مغز (میکروگلیا – Microglia): التهاب و تغییر میکروبیوم میتواند میکروگلیا را به حالت آسیبرسان تغییر دهد که خطر آلزایمر (Alzheimer’s)، پارکینسون (Parkinson’s) و سایر اختلالات شناختی را بالا میبرد.
تحقیقات همچنین نوشیدنیهای شیرین شده مصنوعی را با افزایش خطر دمانس (Dementia) و سکته (Stroke) مرتبط دانستهاند.
سوکرالوز (Sucralose) نیز با حافظه و عملکرد اجرایی (Executive Functioning) ضعیفتر مرتبط شده است.
ارتباط با دیابت
در افراد زیر ۶۰ سال و به خصوص مبتلایان به دیابت (Diabetes)، مصرف بالای شیرینکنندههای مصنوعی با کاهش شناختی قویتر همراه بود.
سوئموتو گفت: «دیابت قبلاً متابولیسم (Metabolism) و میکروبیوم را تحت فشار قرار میدهد و حالت التهابی ایجاد میکند. افزودن شیرینکنندههای مصنوعی این وضعیت را تشدید میکند.»
آیا باید از شیرینکننده صرف نظر کرد؟
تحقیقات بیشتری لازم است، اما توصیه میشود مصرف شیرینکنندههای مصنوعی را کاهش دهید.
این به معنای جایگزینی با قند (Added Sugar) نیست، چرا که مصرف قند نیز با دمانس و مشکلات دیگر مرتبط است.
پرلماتر: «بهترین راه، آموزش مجدد ذائقه برای لذت بردن از غذاهای کمتر شیرین، کاهش غذاهای فرآوری شده و افزایش مصرف غذاهای کامل و فیبر است.»
در صورت نیاز، شیرینکنندههای طبیعیتر مانند استویا (Stevia) یا تاگاتوز (Tagatose) گزینههای بهتری هستند.
اثرات شیرینکنندههای مصنوعی بر بدن
- تغییر میکروبیوم روده: افزایش التهاب سیستمیک
- تأثیر بر متابولیسم گلوکز: اختلال در پردازش گلوکز
- افزایش اشتها: احتمال مصرف کالری بیشتر
- تأثیر بر هورمونها: اختلال در تنظیم اشتها و متابولیسم
جایگزینهای سالمتر
- استویا (Stevia): شیرینکننده طبیعی با کالری پایین
- تاگاتوز (Tagatose): شیرینکننده طبیعی بدون ارتباط با کاهش شناختی
- عسل (Honey): شیرینکننده طبیعی با آنتیاکسیدان (در حد اعتدال)
- شربت افرا (Maple Syrup): منبع مواد معدنی و آنتیاکسیدانها
- میوه: افزودن میوههای تازه یا خشک به غذاها
نکات عملی برای کاهش مصرف شیرینکنندهها
- خواندن برچسب مواد غذایی
- کاهش تدریجی مصرف شیرینکنندهها
- جایگزینی نوشیدنیهای شیرین با آب
- پخت غذا در خانه برای کنترل مواد تشکیلدهنده
- تمرکز بر غذاهای کامل و فرآورینشده (Whole Foods)
اهمیت رژیم غذایی برای سلامت مغز
- غذاهای غنی از امگا-۳: ماهیهای چرب، آجیل و دانهها
- میوهها و سبزیجات: آنتیاکسیدانها و ویتامینها
- غلات کامل: فیبر و مواد مغذی
- پروتئین کافی: حفظ عملکرد مغز
- هیدراتاسیون: آب کافی برای عملکرد مغز
تحقیقات آینده
- نیاز به مطالعات طولانیمدت و بررسی مکانیسمها
- بررسی جداگانه شیرینکنندههای مختلف
- شخصیسازی توصیههای غذایی بر اساس ژنتیک و سایر عوامل
در حالی که به تحقیقات بیشتری نیاز است، شواهد فعلی نشان میدهند مصرف بالای شیرینکنندههای مصنوعی ممکن است با کاهش شناختی و پیری زودرس مغز مرتبط باشد. بهترین راه کاهش کلی شیرینی مصرفی (چه قند، چه شیرینکننده مصنوعی) و تمرکز بر رژیم متعادل و غذاهای کامل است.
در صورت نیاز به شیرینکننده، گزینههای طبیعیتر مانند استویا یا تاگاتوز را انتخاب کنید و با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت نمایید، به ویژه اگر بیماریهایی مانند دیابت دارید.
یادآور باشید که سلامت مغز سرمایه بلندمدت شماست و انتخابهای غذایی امروز بر شناخت آیندهتان تأثیرگذار است. با انتخابهای هوشمندانه میتوانید از سلامت مغز خود حفاظت کنید و کیفیت زندگی بهتری داشته باشید.
