سپیداج‌ می‌تواند مانند انسان خاطرات پیچیده داشته باشد

غذای خوش‌مزه‌ای که ۲۰ سال پیش در آن رستوران فراموش‌نشدنی خوردید، به‌خاطر می‌آورید؟ سپیداج‌های مسن نیز می‌توانند چنین خاطره‌ای را به‌‌یاد بیاورند. پژوهشگران در مطالعه جدیدی دریافتند که این خویشاوند ماهی مرکب می‌تواند کل تجربه وعده غذایی دلخواهش را به‌خاطر آورد و برخلاف انسان‌ها این توانایی در آن‌ها با افزایش سن بهتر می‌شود. در مغز انسان، برخی خاطرات درمقایسه‌با خاطرات دیگر قدرت ماندگاری بیشتری دارند. به‌یاد‌آوردن حقایقی مانند محل نزدیک‌ترین خواروبارفروشی یا تاریخ اولین فرود انسان بر ماه (آنچه دانشمندان آن را حافظه معنایی می‌خوانند) به‌طور‌کلی با گذر زمان از بین نمی‌رود.

همچنین، می‌توانیم رویدادهای منحصربه‌فرد زندگی خود را به‌خاطر بسپاریم که نه‌تنها مکان و زمان رویداد را شامل می‌شود؛ بلکه احساسات خاصی را دربر می‌گیرد که هنگام رخداد آن تجربه کرده‌ایم (حافظه رویدادی). حافظه رویدادی غالبا با گذشت زمان کم‌رنگ می‌شود. مطالعات انجام‌شده روی جیجاق‌ها و موش‌های صحرایی و میمون‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها نیز هر دو حافظه را دارند. هشت سال پیش، حیوان دیگری به این فهرست اضافه شد: سپیداج.

به‌گزارش ساینس، پژوهشگران برای پی‌بردن به این موضوع که حافظه سپیداج‌ها (Sepia officinalis) چگونه ممکن است در طول زمان تغییر کند، ابتدا حافظه معنایی یا یادآوری حقایق را در آن‌ها آزمایش کردند. ازآنجاکه پژوهشگران نمی‌توانستند از این سفالوپودها درباره اولین فرود روی ماه سؤال کنند، آن‌ها را در زمینه چیزی آزمایش کردند که می‌توانستند آن را به‌یاد بیاورند: جایی که هر روز غذای خود را دریافت می‌کردند.

پژوهشگران ابتدا سپیداج‌های ۱۲ و ۲۴ ماهه را آموزش دادند تا هر وعده غذایی خود را در طول روز در مکان‌ خاص و متفاوت از مخزنی بخورند که در آن قرار داشتند. پس از سه هفته، آن‌ها توانایی سپیداج‌ها را ازنظر به‌یادآوردن این مکان‌ها آزمایش کردند. حتی زمانی که دانشمندان وعده غذایی مهیا نمی‌کردند، هم حیوانات جوان و هم حیوانات مسن‌تر در مکان و زمان درست برای صبحانه و ناهار و شام حاضر می‌شدند که نشان می‌داد آن‌ها حقایق ارزشمند را آموخته‌اند و حافظه معنایی آن‌ها قوی است.

پژوهشگران برای آزمایش حافظه رویدادی سپیداج‌ها متغیر دیگری اضافه کردند: ترجیح شخصی حیوانات. آن‌ها دو غذا را هم‌زمان در دو محل متفاوت مخزن به سپیداج‌ها ارائه کردند: مقداری گوشت پراون (نوعی سخت‌پوست شبیه میگو) که سپیداج‌ها به آن علاقه زیادی ندارند و نوعی میگوی زنده که به آن علاقه دارند. آن‌ها سپس دو وعده غذایی دیگر را در محل‌های مشخصی از مخزن، اما در زمان‌های مختلف به سپیداج‌ها ارائه کردند: یک ساعت پس از اولین وعده غذایی، پراون دریافت می‌کردند یا سه ساعت بعد، به آن‌ها هم پراون و هم میگو داده می‌شد.

پس از چهار هفته، پژوهشگران به حیوانات اجازه دادند تا غذایشان را با شنا به‌سمت مناسب مخزن و در زمان درست آن به‌دست آورند. اگر آن‌ها یک ساعت پس از اولین وعده‌غذایی به‌سمت منطقه پراون شنا می‌کردند، پراون به‌دست می‌آوردند؛ اما میگو را از دست می‌دادند. اگر سه ساعت منتظر می‌مانند و سپس به منطقه میگو سر می‌زدند، هم میگو و هم پراون دریافت می‌کردند. سرانجام هم حیوانات جوان و هم حیوانات پیر یاد گرفتند که برای به‌دست‌آوردن میگو بیشتر صبر کنند.

این نتایج نشان می‌دهد که سپیداج‌ها حافظه پیچیده، یعنی حافظه رویدادی داشتند که نه‌تنها مکان و زمان غذاخوردن را شامل می‌شد؛ بلکه اطلاعات مرتبط با این موضوع را دربر می‌گرفت که کدام غذا خوش‌مزه‌تر بود. علاوه‌بر‌این، سپیداج‌های پیر درمقایسه‌با جوان‌ترها خیلی سریع‌تر به این حافظه دست پیدا کردند که نشان می‌دهد توانایی‌شان در ایجاد این خاطرات با افزایش سن همچنان قوی است و حتی احتمال دارد با گذشت زمان تقویت شود.

دانیل اوسوریو، عصب‌شناس دانشگاه ساسکس، درباره این موضوع می‌گوید: «مطالعه‌‌ هوشمندانه‌ای است که نشان می‌دهد این حیوانات در یادگیری موضوعات پیچیده واقعا خوب هستند.» به‌گفته وی، بسیاری از مطالعات درباره هوش سفالوپودها ادعاهای بزرگی می‌کنند؛ اما مطالعات معدودی آن را به این شکل پیچیده نشان می‌دهند.

مارکوس فرانک، متخصص عصب‌شناس از دانشگاه ایالتی واشینگتن، می‌گوید اینکه این توانایی با افزایش سن همچنان قوی باقی می‌ماند، به تفاوت‌های بنیادی در سازمان‌دهی سیستم عصبی در سپیداج‌ها درمقایسه‌با پستانداران اشاره می‌کند و همچنین نشان می‌دهد که این جانوران به‌طور آشکار حس زمان دارند. اگرچه سپیداج‌ها نیز مانند پستانداران نشانه‌های زوال را در جریان پیری در مغز نشان می‌دهد، به‌نظر می‌رسد لوب عمودی آن‌ها (ساختار مرتبط با یادگیری و حافظه) در زمان پیری سالم بماند.

الکساندرا اشنل، نویسنده مقاله و متخصص روان‌شناسی مقایسه‌ای در دانشگاه کمبریج، می‌گوید این واقعیت که سپیداج‌ها تا اواخر زندگی درست تا چند هفته پیش از مرگ جفت‌گیری می‌کنند، ممکن است ارتباطی با این موضوع داشته باشد. ازآنجاکه هدف اصلی سپیداج‌ها در جریان فصل جفت‌گیری این است که با بیشترین تعداد ممکن از شرکای جنسی جفت‌گیری کنند، حفظ حافظه رویدادی به آن‌ها کمک می‌کند تا به‌خاطر بیاورند که با کدام جفت‌ها و کجا و کی جفت‌گیری کرده‌اند تا به جفت‌گیری با جفت یکسانی ادامه ندهند.

برای اشنل این واقعیت شگفت‌آور بود که هیچ‌یک از انواع حافظه با افزایش سن در سپیداج زوال پیدا نمی‌کند. او می‌گوید: «فکر می‌کردم سپیداج‌های پیرتر به‌خوبی سپیداج‌های جوان‌تر عمل نمی‌کنند.» او و همکارانش به درک این موضوع علاقه‌مندند که آیا سپیداج‌ها می‌توانند برای آینده برنامه‌ریزی کنند یا خیر. برنامه‌ریزی برای آینده توانایی‌ای است که به حافظه رویدادی نیاز دارد.

اوایل سال جاری، آن‌ها نشان دادند که سپیداج‌ها خویشتن‌داری خوبی دارند؛ نشانه‌ای که حاکی از آن است که آن‌ها یاد می‌گیرند انتظار چیزهایی را داشته باشند که بعدا می‌آید. بااین‌حال هنوز کسی نمی‌داند که آیا این سفر ذهنی در زمان برای آن‌ها امکان‌پذیر است یا خیر.

این مطالعه در مجله Proceedings of the Royal Society B منتشر شده است.