به گزارش نسیم ورد ، به طور کلی کودتا به معنای دخالت نیروهای نظامی در دولت و اداره یک کشور می‌باشد. این دخالت می‌تواند به منظور به دست آوردن قدرت ، تغییر دولت‌ها و یا حتی اعمال تغییرات مورد نظر نظامیان در کشور باشد. در این مقاله به بحث کودتا در کشور ترکیه می‌پردازیم که این کشور دارای سابقه طولانی در وقوع کودتاهای نظامی می‌باشد و در همین 50 سال اخیر کشور ترکیه شاهد 5 کودتا نظامی بوده است.
تاریخچه
آتاتورک در وصیت‌نامه خود از نظامیان ترک می‌خواهد که در دوران بعد از او هر زمان که اوضاع کشور نابسامان بود و احساس کردند که دولت صلاحیت اداره کشور را ندارد، فوراً کودتا کنند و دولت مذکور را بر کنار کرده و بعد از بازگشت شرایط به حالت مساعد مجدداً دولتی غیر نظامی را بر سر کار بیاورند و خود به پادگان‌ها برگردند. از آن زمان به بعد نظامیان ترکیه در چند مرحله به این توصیه آتاتورک عمل کرده‌اند. اگر بخواهیم درک بهتری از کودتا در ترکیه داشته باشیم باید ابتدا تاریخچه و سوابق آن را بدانیم. در ادامه به صورت خلاصه اطلاعاتی در مورد کودتاهای ترکیه در سال‌های گذشته ارائه شده است.
کودتای 1960: در سال 1960 کودتایی به وسیله افسران میان رتبه ارتش ترکیه انجام شد. بعد از این کودتای نظامی بیش از 600 نفر از وزیران و مقامات دولتی محاکمه شدند. و در نهایت 15 نفر از این مقامات به جرم خیانت به مرگ محکوم شدند. این کودتا زمانی انجام شد که اختلافات بین حزب حاکم دموکرات و حزب جمهوری خلق که مخالف بود، تشدید شد. رهبری این کودتا را جمال گورسل به عهده داشت. از نظر بسیاری از ترک‌ها این کودتا برای کشور مفید بوده است. بعد از گذشت 18 ماه مجدداً انتخاب برگزار شد و قانون اساسی جدیدی وضع گردید که در نزد لیبرال‌های ترک محبوبیت بسیاری دارد. در نهایت حکومت دوباره به دست غیر نظامیان افتاد.
جمال گورسل
کودتای 1971: این کودتا در اوج تنش میان ترکیه و یونان بر سر جزایر قبرس بود. ارتش به بهانه‌هایی مانند بی توجهی دولت به هشدار‌ها و دستورات ارتش درباره نقض اصول کمالیستی و افزایش اعتراضات و نارضایتی دانشجویان و مردم بود. تفاوت عمده این کودتا با کودتا 1962 در اینجا می‌باشد که تلفات چندانی نداشته است. تنها چند تن از رهبران جنبش دانشجویی به اتهام نقض اصول قانون اساسی دستگیر شدند.
کودتای 1980: این کودتا نیز به بهانه‌هایی مانند ضعف‌های سیاسی و اقتصادی دولت ترکیه انجام شد. می‌توان این کودتا را آخرین کودتا از نوع کلاسیک در ترکیه دانست. در زمان وقوع این کودتا اوضاع منطقه‌ای و جهانی شاهد تغییرات مهمی بود. ژنرال کنعان لورن، رئیس ستاد مشترک ارتش و فرماندهان دیگر بعد از انجام کودتا بیانیه‌ای بدین شرح منتشر کردند: “براساس وظیفه حراست و حفظ منافع ملت والای ترک تصمیم به کنترل امور و اداره نظام امور کشور گرفته‌ایم”
کودتای 1997: این کودتا را در ترکیه به عنوان کودتای پست مدرن می‌شناسند چرا که با کودتاهای پیشین تفاوت داشت. در این کودتا بر اثر فشاری که ارتش به دولت اسلامگرای نجم‌الدین اربکان آورد، وی مجبور به استعفا شد و در نهایت انتخابات زودرس انجام گرفت و حزب اسلامگرای رفاه از سوی دادگاه قانون اساسی ترکیه منحل شد.
نجم‌الدین اربکان
کودتای 2016: در پایان به طور مفصل‌تری به آخرین کودتا در ترکیه یعنی کودتای اخیر که در سال 2016 اتفاق افتاد، می‌پردازیم. در این کودتا گروهی از نظامیان ترکیه که نام “شورای صلح در کشور ” را برای خود انتخاب کرده بودند، در ساعت 10 شب 15 ژوئیه اعلام کردند که قدرت را در کشور به دست گرفتهاند. اردوغان رئیس جمهور ترکیه از طریق تلفن همراه از مردم خواست تا به خیابان‌ها بیایند و سپس به استانبول رفت او فتح الله گولن را رهبر کودتا دانست. مردم در ساعات اولیه کودتا با حضور گسترده در خیابان‌ها به حمایت از دولت پرداختند.
در روز بعد یعنی 16 ژوئیه نیروهای دولتی حامی اردوغان اعلام کردند که کودتا مهار شده است و آن‌ها کنترل اوضاع را به دست گرفتهاند. اما در همان زمان کنترل آنکارا هنوز به طور کامل به دست نیروهای حامی دولت نیافتاه بود. هر چه از زمان کودتا می‌گذشت شکست کودتاچیان واضح‌تر می‌شد و در نهایت این نیروهای وفادار به حزب عدالت و توسعه بودند که توانستند کنترل کامل اوضاع را به دست بگیرند.
کودتا توسط کادر رده میانی ارتش، نیروی هوایی و ژاندارمری برنامه‌ریزی شده بود و تعدادی از فرماندهان ارشد این نیرو‌ها را کودتاچیان دستگیر کرده بودند. رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ترکیه نیز توسط کودتاچیان دستگیر شده بود که نیروهای پلیس توانستند او را در شهر آنکارا نجات دهند.
بنا بر اعلام مقامات ترک در این کودتا در مجموع 265 تن کشته شده‌اند که در این میان 104 تن کودتاچی، 71 تن نیروی امنیتی حامی دولت و 90 غیر نظامی بودند. بعد از شکست کودتا دولت اردوغان موج گسترده‌ای از بازداشت‌ها و برکناری را در نهاد‌های دولتی به راه انداخت به گونه‌ای که 47 هزار نظامی و کارمند غیر نظامی در بخش‌های مختلف بازداشت و یا برکنار شده‌اند. یکی از تبعات این کودتا در ترکیه بازگشت بحث مجازات اعدام بود که رئیس جمهور ترکیه هم از این موضوع حمایت کرده و آن را لازمه‌ای برای مجازات کودتاچیان دانسته است.
تجهیزات کودتاچیان بعد از شکست در اختیار مردم
عوامل کودتا در ترکیه
در میان کشور‌های غرب آسیا و شرق اروپا ترکیه کشوری است که در 50 سال اخیر با 5 کودتا مواجه بوده است. بر اساس قانون اساسی ترکیه ارتش این قدرت را دارد که در زمان لازم به صورت مستقل درامور دولت دخالت کند و همچنین نسبت به اکثر کشور‌های جهان در ترکیه سران نظامی وابستگی چندانی به دولت و سران سیاسی ندارند. درترکیه نظامیان ادعای این را دارند که مدافع نظام سیاسی و ثبات در کشور هستنتد و در طول این سال‌ها دخالت‌های ان‌ها بر علیه دولت‌ها برای حفظ نظام صورت گرفته شده است.
در تمامی کودتاهای ترکیه ارتش با دو استدلال وارد عمل شده است. استدلال نخست نا کارآمدی دولت‌ها در ایجاد نظم و امنیت عمومی و سامان دادن به مسائل سیاسی و اقتصادی که در کودتای اخیر هم به احتمال خیلی زیاد ناتوانی دولت عدالت و توسعه در جلوگیری از اقدامات تروریستی نیز به آن افزوده است. و استدلال دیگر ارتشیان برای دخالت در مورد دولت‌ها نقض اصول کمالیستی است که کودتای اخیر نشان داد که کمالیست‌ها هنوز در بدنه ارتش ترکیه جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و حزب عدالت و توسعه نتوانسته است که آن‌ها را از ارتش دور نگه دارد.
نتیجه‌گیری: کودتای اخیر در ترکیه نشان داد که در هر برهه زمانی که ثبات اقتصادی، امنیتی و سیاسی دچار ضعف شود، مانند سال‌های گذشته در این کشور می‌توان انتظار یک کودتای جدید را داشت.
گزارش و مقاله فوق گردآوری شده می باشد لذا هیچ مسئولیتی در مورد محتوا بر عهده گرد آورنده نیست .
منابع: برترین‌ها ، رادیو زمانه، مشرق نیوز، افکار نیوز
