گامبی وزیر؛ رویاپردازی‌ِ الیزابت در خانه‌های شطرنج

«گامبی وزیر» (The Queen’s Gambit)، سریال جدید نتفلیکس بر اساس رمانی به همین نام از والتر تویس ساخته شده و درباره زنی است با استعداد بی‌نظیر در شطرنج که در دهه ۱۹۶۰ آمریکا همه قهرمانان شطرنج را شکست می‌دهد.

روزنامه شهرآرا نوشت: واژهٔ گامبی را نخستین‌بار روی لوپس، شطرنج‌باز و تئوریسین شطرنج، در سال ۱۵۶۱ وارد ادبیات شطرنج کرد. او واژهٔ «گامبت» (gambett) را از کلمهٔ ایتالیایی «گامبتو» (gambetto) به معنای «پشتِ پا زدن»، که در ورزش کشتی هم استفاده می‌شود، اقتباس کرده بود که خود برگرفته از «گامبا» (gamba) به معنی «پا» است. این واژه در شکل «گامبی» (gambit) وارد زبان فرانسوی شد. تلفظ فارسی واژه نیز برگرفته از تلفظ فرانسوی آن است.

گامبی به گروهی از گشایش‌های بازی شطرنج گفته می‌شود که در آن یکی از بازیکنان، معمولا سفید، یکی از مهره‌های خود، معمولا پیاده، را در خطر نابودی قرار می‌دهد تا در مقابل قدرت بهتری به دست آورد. گامبی شاه و گامبی وزیر از معروفترین نمونه‌های گامبی هستند.

الیزابت هارمن دختربچه ۸ ساله یتیمی است که پس از مرگ مادرش در یک حادثه رانندگی باید باقی عمر خود را در یتیم‌خانه‌ای مسیحی سپری کند. او در پرورشگاه به قرص آرامبخش معتاد می‌شود، چیزی که تا بزرگسالی همراهش می‌ماند. در زیرزمین، شطرنج را از سرایدار میانسال و کم‌حرف یتیم‌خانه یاد می‌گیرد و خیلی زود این بازی به اصلی‌ترین هدف و معنای زندگی‌اش تبدیل می‌شود.

«گامبی وزیر» از آن سریال‌هایی است که اگر بازیگر اصلی‌اش نبود هیچ‌وقت چنین تاثیری را نمی‌گذاشت. بازی درخشان آنیا تیلور جوی در سکوت مسابقات شطرنج با حرکت چشم و بدنش به ما می‌فهماند در موقعیت شکست است یا پیروزی. 

روزنامه همشهری درباره روایت داستان می نویسد: داستان سریال «گامبی وزیر» در دوران جنگ سرد آمریکا و شوروی روایت می‌شود و بخش مهمی از زندگی حرفه‌ای الیزابت، در رقابت با قهرمانان و استادان بزرگ شطرنج اهل شوروی است. انجمن‌های مسیحی از او می‌خواهند علیه کمونیسم بیانیه بدهد و وزارت خارجه آمریکا او را در فضایی امنیتی همراهی می‌کند، با این وجود می‌بینیم شطرنج و زیبایی این بازی، فراتر از سیاست و جنسیت  و فارغ از مصلحت‌اندیشی‌ها، راه خود را می‌یابد.

«گامبی وزیر» موفق شده است در مدت کوتاهی که از نمایش آن در نتفلیکس می‌گذرد، با کسب نمره ۹/۸ از ۱۰ به فهرست ۲۵۰ سریال برتر تاریخ راه پیدا کند و در جایگاه ۱۴۲ بایستد.

به گزارش سینما دیلی، مالکوم جونز منتقد «دیلی بیست» بازی آنیا تیلور جوی را ستایش کرده و نوشته: «او که نقش اصلی را از سن ۱۳ تا ۲۲ سالگی بازی می‌کند به سادگی توانسته درون گرایی، خشم و هوش مخلوق تیلور (بث هارمن) را نمایش دهد. مهمترین بخش درام نه بر روی صفحه شطرنج که بر روی چهره، بدن و قلب شخصیت بث به نمایش درمی‌آید»

جان برمن منتقد تایم نوشته: «گامبی وزیر واقعیت تاریخی و جلوه‌های ویژه پرهزینه را فدای رئالسیمش کرده که به درون روان شخصیت‌هایش می‌رود. تغییر ذائقه‌ای از استاندارد روز سریال سازی که بسیار جالب است.»

برایان تالریکو منتقد پلی لیست نوشته: «گامبی وزیر یادآوری این نکته است که سریالی که نویسندگی خوب داشته باشد، همیشه می‌تواند تماشاگر خودش را پیدا کند. سطح تولید این سریال استاندارد امروز سریال است. اما آنچه قدرتمندش می‌کند بیشتر نیرویش را از ادبیات و شیوه داستانگویی می‌گیرد تا سینما.»

دن فاینبرگ، منتقد هالیوود ریپورتر نوشته: «گامبی وزیر به همان دلایلی کار می‌کند که سریال «تاج» کار کرد، ترکیبی از یک سریال تاریخی با نویسندگی هوشمندانه، اثری خلق می‌کند که مخصوص بزرگسالان است.»

در پایان بد نیست اشاره کنیم «گامبی وزیر» از روی رمانی به همین نام نوشته والتر تویس اقتباس شده است که پیش از این ۳ اثر دیگرش به نام‌های «بیلیاردباز»، «رنگ پول» و «مردی که به زمین سقوط کرد» به ترتیب توسط رابرت راسن، مارتین اسکورسیزی و نیکولاس روئگ به فیلم برگردانده شده‌اند و همگی آثار موفقی بوده‌اند.

از این میان «بیلیاردباز» ۲ مجسمه اسکار و «رنگ پول» هم یک اسکار کسب کرده‌اند. احتمالا باید برای «گامبی وزیر» هم در جوایز تلویزیونی جایگاه ویژه‌ای قائل شویم. در مسائل مربوط به شطرنج از گری کاسپاروف و بروس پاندولفینی، استادان بزرگ این رشته، مشاوره گرفته‌اند تا همه‌چیز درست و دقیق از کار دربیاید.

هیث لجر، بازیگر نقش جوکر که پیش از دریافت اسکار برای این نقش از دنیا رفت، قصد داشت با اقتباس از این کتاب برای اولین‌بار کارگردانی را تجربه کند، اما اجل مهلتش نداد. پس از استقبال زیاد از فصل اول این سریال شایعه ساخت فصل دوم آن نیز به گوش رسید.

مینی‌سریال ۷ قسمتی «گامبی وزیر» می‌تواند برای خانه‌نشینی این روز‌ها انتخابی سرگرم‌کننده باشد.