نکولوژی چیست انکولوژی شاخه ای از علم پزشکی می باشد که به مطالعه, بررسی, معالجه و بهبود سرطان می کند در این مقاله به توضیح سرطان و درمانهای آن پرداخته شده است همچنین شرح سایکو انکولوژی نیز رفته است
سرطان ـ سرطان بیماری است که علیرغم نامشخص بودن مکانیسم سیر بارشد غیرطبیعی سلولهای بدن شروع می شود. وقتی بیماری موضعی پیشرفت می کند سلولهای غیرطبیعی تکثیر و رشد منظم اطراف سلول را مهار می سازد. در مرحله بعد سلول خصوصیات را کسب و تغییراتی در اطراف بافت ایجاد می کند. سلولها به بافتها نفوذ کرده و از طریق لنف و عروق خونی انتشار و متاستاز به جاهای دیگری از بدن می دهد. به طور کلی سرطان یک بیماری با یک علت نیست، بلکه سرطان گروهی از بیماریهای مشخص با علل، تظاهرات، درمان و پیش آگهی متفاوت می باشد.
درمان سرطان به سه قسمت می باشد:
1- جراحی 2- سیستمیک 3- رادیوتراپی
شیمی درمانی مهمترین نوع درمان سیستمیک می باشد.
در بیمارانی که نیاز به رادیوتراپی دارند باید قبل از شروع درمان، مقدار اشعه مورد نیاز براساس نوع تومور، عمل شده یا نشده، تومور به طور کامل برداشته شده یا نشده، شیمی درمانی شده یا نشده، به شیمی درمانی جواب داده یا نداده، یک دوز اشعه برای بیمار توصیه می شود که دوز براساس سانتی گرید اندازه گیری می شود.
مثلا در بیماری که سرطان پستان عمل نموده و باید اشعه بگیرد 5000 تا 6000 سانتی گرید باید اشعه بگیرد که معمولا به دوز روزانه تقسیم می شود (به 25 جلسه و هر جلسه 200 سانتی گرید اشعه می گیرد) و بیمار هر روز که مراجعه می نماید 200 سانتی گرید یا دو فیلد (به صورت داخلی، خارجی، لترال) اشعه می گیرد.
دو فیلد یا دو شان که معادل پنجاه شان اشعه می گیرد.
شان چیست؟ به هر فیلد یک شان یا پرتابل می گویند.
سیمیلاتور چیست؟ سیمیلاتور با دستگاه همانند ساز مانند یک دستگاه عسکبرداری می باشد که قبل از شروع درمان باید توسط این دستگاه ناحیه ایی که می خواهد اشعه بگیرد مشخص شده و محاسبات دقیق روی آن انجام شود دو دوز مورد نیاز مشخص گردد.
حداکثر شان بسته به فاکتورهای مختلف مثلا نوع تومور، عمل شده یا نشده، پاسخ به عمل خوب بوده یا نبوده، شیمی درمانی شده یا نشده، به شیمی درمانی پاسخ داده یا نداده از 5 تا 90-80شان متفاوت می باشد.
معمولا بیماران در هر جلسه مراجعه 2 شان یا فیلد می گیرند بر حسب نوع تومور ممکن است 3 تا 4شان نیز بگیرند.
رادیوتراپی هر روز هفته غیر از پنجشنبه ها و جمعه انجام می شود در این دو روز بافت های بدن بازسازی و ترمیم می شوند. گاهی اوقات دو جلسه در روز نیز ممکن است بسته به پیشرفت بیماری رادیوتراپی انجام شود.
رادیوتراپی چیست؟ اثر درمان رادیوتراپی جلوگیری از عود موضعی تومور است، بعضی از تومورها اول جراحی شده سپس ناحیه عمل رادیوتراپی می شود، بسته به اینکه درجه مرحله ایی بیمار تحت درمان رادیوتراپی قرار گیرد. بعضی مواقع بدون جراحی رادیوتراپی می شوند که آن ناحیه عود مجدد نداشته باشد.
آیا شیمی درمانی و رادیوتراپی باهم دیگر انجام می شوند؟
امکان انجام شیمی درمانی و رادیوتراپی با یکدیگر می باشد و تاثیر دو چندان دارد. به طوری که رادیوتراپی اثر شیمی درمانی را تسریع می نماید تا حداکثر بهره از پرتودرمانی برده شود. بعضی اوقات داروهای شیمی درمانی اثر رادیوتراپی را تسریع می نمایند. طبق چه معیاری بیماران تحت محاسبه فیزیکی ساده و پیچیده قرار می گیرند؟
بعد از دیدن تومور توسط دستگاه سیمیلاتور دوز رادیوتراپی تعیین می شود. مثلا یک تومور در ناحیه لگن انتهای رکتوم وجود دارد، ابتدا باید ناحیه مشخص گردد سپس نقطه میانی در نظر گرفته شده و دوزی که باید روزانه به نقطه مرکزی تابیده شود مشخص گردد. اشعه تابیده شده (اشعه الکترومنیتیک اشعه ایی است که در بافت جمع می شود) بسته به ناحیه متفاوت است، این محاسبات بسته به اینکه چه مقدار و چه اندازه تابیده شود را محاسبات ساده و پیچیده می گویند.
توضیح مختصر در مورد داروهای رونین که در شیمی درمانی استفاده می شوند.
داروهای شیمی درمانی:
داروهای زیادی در شیمی درمانی استفاده می شوند. کلاً 15 خانواده داروی شیمی درمانی و در هر خانواده 8-2 دارو که کلا 100-80 دارو وجود دارد.
اغلب داروهایی که استفاده می شوند به صورت چند دارو با هم جهت تشدید اثر شیمی درمانی استفاده می شوند. داروهای شیمی درمانی با مکانیسم های متفاوت جلوی رشد تومور را می گیرند. رژیمهای دارویی، ترکیبی از چند دارو از خانواده های متفاوت می باشند، که در کدام در ناحیه ایی تاثیر می گذارند (هر خانواده دارو، 5/1 درصد در جای خاصی اثر می گذارد)
به همین دلیل رژیمهای دارویی شیمی درمانی ترکیبی از چند دارو می باشند. برای پروتکل های شیمی درمانی رژیمهای شیمی درمانی 5-3-1 روزه در نظر گرفته شده بطوری که مثلا یک روز شمیی درمانی انجام می دهد بعد دو هفته یا چهار هفته شیمی درمانی انجام نمی شود. فاصله زمانی بین جلسات شیمی درمانی 6-4-2 هفته می باشد که البته محدود داروهایی 6 هفته فاصله زمانی آنها می باشد.
فاصله زمانی بین دوره ها جهت رشد سلولهای مخاط روده و سلولهای خونی می باشد. بسته به تاثیر داروهای شیمی درمانی روی مغز استخوان فاصله زمانی بین شیمی درمانی مشخص می شود. زیرا سلولهای خونی نسبت به داروهای شیمی حساسیت زیادی دارند و اولین بافتی که تحت تاثیر قرار می گیرند بافت مغز استخوان می باشد.
بعضی از رژیمها بدلیل اینکه دارو را نمی توان در یک روز به بیمار داد سه روزه تجویز می شوند، به دلیل عوارض بدی که روی گوش و مغز استخوان دارند و باید حتما با آب فراوان استفاده شوند، جهت دفع سریعتر دارو.
جهت بیماران شیمی درمانی باید یک IV LiNe بسیار خوب گرفته شود زیرا در صورت رفتن داروی شیمی درمانی زیر پوست نکروز شدید ایجاد می شود که گاهی اوقات حتی منجر به قطع عضو می شود.
مدت زمان جهت رادیوتراپی چه مقدار است؟
در هر روز (دفعه مراجعه) بیماران معمولا 5/0 تا 3 دقیقه زیر دستگاه می باشند.
آیا هیچ دارویی هنگام رادیوتراپی جهت بیماران استفاده می شود؟ خیر
هیچ دارویی هنگام رادیوتراپی استفاده نمی شود. فقط همراه با رادیوتراپی بعضی بیماران شیمی درمانی نیز می شوند تا اثر رادیوتراپی دوچندان شود.
انواع رادیو تراپی: کیورتید رادیوتراپی ـ پرییتدرادیوتراپی
زمانی که تومور به نقاط دور دست متاستاز نداده باشد یعنی بافت کبد و مغز استخوان را درگیر نکرده باشد. جهت درمان قطعی بیمار کیورتیدرادیوتراپی انجام می شود تا از رشد تومور جلوگیری شود.
در زمانی که تومور به نقاط دور دست متاستاز داده باشد و مغز استخوان و کبد را نیز درگیر کرده باشد جهت کنترل علائم بیمار نظیر سردرد، تهوع و پریتدرادیوتراپی انجام می شود که نقش قطعی درمانی ندارد.
انواع سرمهایی که در اینگونه بیماران استفاده می شود.
تمام سرمها در اینگونه بیماران استفاده می شود، منتهی بیشتر N/S دو سوم و یک سوم استفاده می شود.
سرمها جهت رقیق نمودن دارو، کاهش عوارض جانبی دارو و دفع سریعتر دارو از طریق کلیه ها و کاهش عوارض روی گوش و کلیه ها به همراه لازیکس به یبمار تجویز می شود.
با بعضی از داروها به دلیل عوارض جانبی باید مقدار زیادی مایع به بیمار داده شود تا سریعتر از راه کلیه دفع شود. تا عوارض جانبی کمتری به جا بگذارد، عمده دفع داروهای شیمی درمانی از راه کلیه و بعضی از راه کبد و صفرا می باشد.
در رابطه با بیمارانی که داروهای رادیواکتیو استفاده می نمایند (پزشکی هسته ایی) : مثلا بیمارانی که سرطان تیروئید دارند از ید رادیواکتیو استفاده می شود که با ایجاد اشعه توسط ماده رادیواکتیور روی سلولهای سرطانی تاثیر می گذارند.
بعضی از بیماران به دلیل دوز بسیار بالایی که می گیرند باید حتما ایزوله شوند. (2-1روز) زیرا ترشحات بدن بیمار به مواد رادیواکتیو آغشته می باشد و باید بیمار از بچه ها و زنان حامله دوری نماید و از شیر دادن نیز خودداری نمایند.
آیا بیمارانی که شیمی درمانی می شوند نیاز به بستری دارند یا خیر؟
در دو مورد نیاز به بستری می باشد. 1- بیماران High Rish که دارای بیماری زمینه ای مانند ناراحتی قلبی، کلیوی، روده ای که بدلیل داشتن این گونه بیماریها باید تحت نظر باشند و علائم حیاتی آنان کنترل شود.
2- بیمارانی که داروهایی نظیر تاکسول استفاده می نماید که حتما باید 24 ساعت قبل و 24 ساعت بعد بستری و تحت نظر باشند. بنابراین به غیر از این دو مورد بیمار نیاز به بستری ندارد.
میزان دوز داروها براساس قد و وزن بیماران با توجه به جدول مشخص می نماید که سطح مربع بدن بیمار چقدر است سپس دوز دارو مشخص می شود.
مهمترین عوارض داروهای شیمی درمانی روز مغز استخوان می باشد که تکثیر سلولهای خونی را متوقف می نماید و 10-8 روز بعد از شیمی درمانی پایین ترین حد پلاکت دیده می شود.
در صورت دادن دوز بصورت صحیح و رعایت فاصله زمانی در موارد محدودی بیمار دچار عوارض روی مغز استخوان می شود. در صورتیکه میزان پلاکت و Hb پایین باشد، خون به بیمار تزریق می شود.
بیمارانی که کاهش WBC دارند آنتی بیوتیک جهت کنترل عفونت و یا پیشگیری از عفونت استفاده می شود. همچنین بدلیل کاهش پلاکت ممکن است بیمار دچار خونریزی شود. بیماری که دچار عوارض داروهای شیمی درمانی شده حتما باید بستری شود. جهت درمان استفراغ داروهای نووبان ـ کی ترید استفاده می شود که قویترین داروهای ضداستفراغ می باشند . از متوکلوپراماید و دگزامتازون و یا مخلوطی از این دو داروها نیز که اثر متوسط دارند می توان استفاده نمود (قبل و بعد از شیمی درمانی)
مهمترین عوارض شیمی درمانی:
1. عوارض کلیوی
2. سنگینی گوش (کری)
3. خونریزی مثانه ـ جهت جلوگیری از خونریزی مثانه آمپول مسنا تجویز می شود.
4. خونریزیهای شدید گوارشی
5. ریزش موی سر
قبل از شروع شیمی درمانی باید جهت مشخص شدن وضعیت خونی بیمار باید CBC انجام داد. در صورت کاهش گلبولها باید قبل از شروع شیمی درمانی خون ـ پلاکت و آنتی بیوتیک کاهش (WBC) بیمار استفاده نماید.
سایکو انکولوژی چیست؟
سایکو آنکولوژی، موضوعی میان رشته ای از حوزه های روانشناسی، سبک زندگی و آنکولوژی است که به مبحث روانشناسی در بیماری سرطان گفته می شود. این رشته به فرآیند درمانی جامع توجه دارد و به موضوعات رفتاری-روانشناختی در طول درمان و عوارض آن می پردازد. متخصصان این رشته به بررسی عوارض سرطان در سلامت روان و همچنین عوامل روانی که در طول فرآیند درمان و یا در زمان قطع درمان رخ می دهد، می پردازند. ندایی با اشاره به آنکه دانش روانشناسان محک در این زمینه می بایست همگام با دانش جهانی باشد گفت: «روانشناسان محک در زمینه های پژوهشی حضوری فعال دارند و با حضور در کنگره های خدمات حمایتی و ارائه مقاله، دانش خود را مطابق با استانداردهای بین المللی ارتقا می دهند.»
«در این واحد علاوه بر آموزش روانشناسان تلاش می شود تا داوطلبان سازمان نیز با چگونگی ارتباط با کودک مبتلا به سرطان آشنا شوند. برگزاری کارگاه های ارتباط با کودک و آموزش نیروهای داوطلب مددکاری و روانشناسی از جمله فعالیت های بخش روانشناسی محک است. همچنین روانشناسان به منظور آمورش گروه داوطلبان والدین کودکان مبتلا به سرطان، در کنار آنها حضور دارند؛ این گروه به منظور کاهش اضطراب و نگرانی والدینی که به تازگی متوجه بیماری فرزندشان شده اند آموزش می بینند.»
سرپرست واحد روانشناسی مؤسسه خیریه محک توضیح داد که داوطلبان بخش روانشناسی در زمینه ارتباط با کودک همراه روانشناسان هستند. این افراد پس از حضور در کارگاه های آموزشی، قبولی در آزمونی منطبق با اصول علمی و اخذ تائید از روانشناسان به عنوان داوطلب ارتباط با کودک شناخته می شوند.
نخستین گام پذیرش بیماری کودک، کنترل اضطراب والدین
پذیرش بیماری سرطان از سوی کودک و خانواده مهم ترین عامل برای شروع کارآمد درمان است و البته به زمان نیاز دارد که با حضور متخصصان خدمات حمایتی، پذیرش سریع تر صورت می گیرد. سرپرست روانشناسی مؤسسه خیریه محک در این باره گفت: «کودک باید بداند که بیماری او روند طولانی را طی می کند. برخی از خانواده ها از معرفی سرطان به کودک خود پرهیز می کنند و بیماری او را نوعی عفونت یا سرماخوردگی می دانند. این در شرایطی است که کودک با جستجو در اینترنت می تواند اطلاعاتی درخصوص بیماری خود به دست آورد. ما کودکانی داریم که کاملا با بیماری خود آشنا هستند و پروتکل درمانی خود را می دانند اما به دلیل اضطراب خانواده، خود را ناآگاه نشان می دهد. یا حتی کودک به خانواده اش دلداری می دهد. همه این موارد بار سنگینی بر دوش کودک می گذارد.»
«روانشناسان محک تلاش می کنند تا از میزان اضطراب والدین بکاهند و کمک کنند تا آنها ابتلای فرزند خود به سرطان را بپذیرند. پس از پذیرش والدین و رضایت آنها، روانشناسان اطلاعات صحیح درباره بیماری را به بیمار و خانواده منتقل می کنند. نباید فراموش کرد که آرامش خانواده به کودک نیز منتقل می شود.»
متناسب با شرایط هر خانواده، روش مشاوره متفاوتی را می بایست در نظر گرفت.
«جلسات مشاوره و روان درمانی محک به صورت فردی، زوج درمانی، خانواده درمانی، گروه درمانی، مشاوره تلفنی، بازی درمانی، هنر درمانی، نقاشی درمانی، موسیقی درمانی، روایت درمانی و غیره ارائه می شود. این اقدامات در بیمارستان محک و در برخی بیمارستان های سطح تهران چون بیمارستان رسول، بهرامی، مفید و امام خمینی صورت می گیرد.»
حل اختلاف زوجین، آرامش کودک بیمار را به همراه دارد
پس از ابتلای کودک به بیماری، توجه مادر به فرزند بیمار و حضور او در بیمارستان، زمینه اختلاف میان زوجین با یکدیگر و زوجین با سایر فرزندان را فراهم می سازد. خانواده درمانی در این گونه موارد کمک بسیاری می کند. هر چند که ندایی معتقد است مشکل برخی خانواده ها به پیش از ابتلای فرزندشان به سرطان مرتبط است. وی در این باره گفت: «در زوج درمانی گاهی مسئله زوجین، سرطان کودک نیست و ما تلاش می کنیم به اختلاف بین آنها که بعضاً پیش از بیماری کودکشان وجود داشته بپردازیم تا خانواده با آرامش بیشتری مراحل درمانی کودک را پشت سر بگذارند.»
«پس از تشخیص روانشناس، در صورت لزوم خانواده کودک مبتلا به سرطان به روانپزشک ارجاع داده می شود.»
بازی درمانی، روشی برای حل مشکلات روانی کودکان
کودکان مبتلا به سرطان و خانواده آنها علاقه بسیاری به اتاق بازی دارند و معتقدند که فرزندانشان در اتاق بازی بیماری خود را برای ساعتی به فراموشی می سپارند. روانشناسان این فرصت را مغتنم شمرده و بسیاری از مشکلات روانی کودکان را از طریق بازی، درمان می کنند. «روانشناسان تلاش می کنند بسیاری از پروتکل ها را با کمک اسباب بازی به کودک مبتلا به سرطان آموزش دهند. به عنوان مثال ممکن است کودک از نمونه برداری مغز استخوان بترسد و روانشناس در مراحل بازی ترس او را کاهش می دهد. در همه دنیا، روانشناسان با بازی درمانی به مشکلات کودک پی برده و در همان بازی مشکلات کودک رفع می شود.»
کودکان مبتلا به سرطان در مسیر درمان تنها نیستند
از همان ابتدای شروع درمان و پذیرش در بیمارستان محک، روانشناسان در کنار کودک و خانواده او قرار می گیرند. روانشناسان پس از ترخیص کودک نیز همراه او هستند و در صورت فوت کودک، خدمات روانشناسی را به خانواده ارائه می دهد. آنها تلاش می کنند تا کودک و خانواده او با دغدغه روانی کمتری مسیر درمان را طی کنند. اهمیت این موضوع به اندازه ای است که محک در تلاش است تا روانشناسان و مددکاران را در کلیه بیمارستان های دارای بخش خون و آنکولوژی کودک در سراسر کشور مستقر کند تا در سایه این حمایت، هیچ خانواده ای در مسیر درمان فرزند خود تنها نماند و در تمام مسیر درمان همه حمایت های لازم را به طور یکسان در سراسر ایران دریافت کند.
