یک لوگو و کلی حاشیه، از رنج هنر‌های معاصر

بیش از دو سال از آغاز پروژه بازسازی موزه هنر‌های معاصر تهران می‌گذرد. این بنا، از بنا‌های زیبای شهر تهران است که در سال ۱۳۵۶ ساخته شده، شکلی حلزونی دارد و با الهام از معماری ایرانی و معماری مدرن طراحی شده است.

آثار گنجینه موزه هنر‌های معاصر تهران در زمره مجموعه‌های کم‌نظیر جهانی است؛ مجموعه‌ای که شامل آثار ایرانی و خارجی هنر نوین است و برخی از آثار این گنجینه از مهمترین و البته گران‌ترین آثار هنری جهان به‌شمار می‌روند.

ساختمان موزه تلفیقی ازمعماری مدرن و سنتی است که با الهام از بادگیر‌های مناطق حاشیه کویر ایران ساخته شده است.

روز دوشنبه نشست رسانه‌ای ارائه گزارش درباره مرمت و بازسازی موزه هنر‌های معاصر تهران و معرفی هویت بصری جدید موزه با حضور «رضا عابدینی» طراح آن برگزار شد. حال چند روزی است تغییر هویت بصری موزه هنر‌های معاصر تهران در پی بازسازی فیزیکی آن موضوع نقد و نظر بسیاری شده است و منتقدان از زوایای مختلف بر این اتفاق و طراحی تاخته اند. لوگوی پیشین این مجموعه که برگرفته از نمای بنای موزه که خود ملهم از «بادگیر‌های کویر ایران» و توسط جواد پویان طراحی شده بود.

احسان آقایی رییس موزه هنر‌های معاصر تهران می‌گوید: «موزه، هویت بصری ندارد، اما در همه‌ی دنیا، موزه‌ها هویت بصری دارند؛ در سربرگ‌هایی که قبل از انقلاب برای موزه طراحی شده، فقط نام موزه‌ی هنر‌های معاصر تهران نوشته شده و بعد از انقلاب‌اسلامی، «جواد پویان»، لوگو را طراحی می‌کند که باز هم ارتباطی با هویت بصری موزه نداشته است»

رضا عابدینی گرافیست و طراح پیشکسوت که طراحی هویت بصری موزه را برعهده دارد در اینباره توضیح داد: هر اتفاق فرهنگی هنری در ایران با یک هدایت روشنگرانه به وقوع پیوسته است. طراحی هویت دیداری موزه، یک پروژه ملی است. من برای این طراحی می‌خواستم معاصر بودن آن حفظ شود.

علاوه بر این حسی بود که خود من با موزه داشتم؛ زیرا افتتاح موزه همزمان با دوران هنرستانی ما بود و من در آن زمان به شدت پیگیر برنامه‌های موزه بودم. مدیران معمولا در همه جای دنیا به هویت بصری موزه‌ها خیلی اهمیت نمی‌دهند، اما در این دوره این احساس نیاز اتفاق افتاد. نشانه جدید موزه حداقل زبان جدیدی است و حداکثر ما را به موزه استاندارد می‌رساند. این‌ها یک نوع استاندارد سازی است.

عابدینی در این نشست با اشاره به «هویت دیداری پویا» که بسیاری از موزه‌های مدرن و معاصر دنیا از آن برخوردار هستند، به تمجید از لوگوی کنونی موزه هنر‌های معاصر تهران پرداخت که در ابتدای دهه ۷۰ توسط جواد پویان طراحی شده است. او البته با ترسیم خطوطی نشان داد که پرسپکتیو بادگیر‌ها (به عنوان نماد موزه) در این لوگو صحیح نیست.

وی سپس با نمایش نقشه هوایی موزه هنر‌های معاصر تهران توضیح داد که بر اساس مربعی بدون گوشه، سعی در خلق هویت بصری جدید موزه هنر‌های معاصر تهران کرده است.

نقشه هوایی موزه هنر‌های معاصر و استفاده از مربع بدون گوشه برای طراحی هویت بصری جدید

یکی از دلایل حساسیت منتقدان نسبت به تغییر هویت بصری موزه که هنوز مشخص و شفاف نیست که لوگوی آن را نیز در بر می‌گیرد یا خیر، این بوده که این موزه که به نوعی نماد فعالیت‌های فرهنگی حکومت قبلی است حالا به نوعی کلا تاریخ آن نفی نشود، ولی مساله اینجاست که لوگوی فعلی موزه نیز به پیش از انقلاب بازنمی گردد.

مدیر موزه‌ی هنر‌های معاصر درباره هویت بصری این مجموعه این چنین گفت: «قبل از وقوع انقلاب اسلامی تنها با یک فونت زرد روی درب شیشه‌ای موزه نوشته شده بود موزه هنر‌های معاصر. بعد از انقلاب و در دوره‌های مختلف نشانه‌های دیگری برای موزه طراحی شد و ما در این دوره تم ققنوس را برای موزه طراحی کردیم.»

محمد صحفی که در سال ۱۳۶۹ رئیس مرکز هنر‌های تجسمی و سرپرست موزه هنر‌های معاصر تهران شد و این سمت را به مدت هشت سال در اختیار داشت بر تصویب طرح نشان موزه در اواخر دهه شصت و با تصویب هیات داوران متشکل از گروهی از طراحان گرافیک درجه اول کشور تاکید کرد و در واقع به نوعی وجود چنین نشانی را از ابتدای تاسیس موزه رد کرد.

جواد پویان عضو هیات علمی گروه ارتباط تصویری دانشگاه سمنان است. وی یکی از داوران دوازدهمین نمایشگاه سالانه حروف‌نگاری پوستر «اسماء‌الحسنی» هم بود که در خردادماه ۱۳۹۵ برگزار شد و در آن هنگام این هنرمند را اینگونه معرفی کرده بودند:

«جواد پویان فارغ‌التحصیل رشته گرافیک از دانشکده هنر‌های زیبا دانشگاه تهران و فوق لیسانس رشته کامپیوتر گرافیک از دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه شمال تگزاس آمریکاست. وی سابقه تدریس در دانشکده‌های هنری مختلفی را در کارنامه هنری‌اش ثبت کرده که از میان آن‌ها می‌توان دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تگزاس، دانشکده هنر‌های زیبای دانشگاه تهران و دانشکده هنر‌های تزیینی دانشگاه هنر اشاره کرد.

آثار جواد پویان در نمایشگاه‌های گروهی در موزه هنر‌های معاصر تهران، دانشگاه شمال تگزاس و گالری مرکزی شهر دنتون آمریکا، تالار مولوی و گالری مرکزی شهر مشهد به‌نمایش درآمده است. همچنین نمایشگاه‌های انفرادی او در شهر‌های دالاس و فورت ورث آمریکا، گالری مرکزی دانشگاه شمال تگزاس، گالری دانشکده هنر‌های زیبا دانشگاه تهران و گالری لینز شهر وین در اتریش برپا شده است.پویان عضو انجمن طراحان گرافیک تگزاس و انجمن روانکاوی هنری آمریکاست. طراحی نشانه موزه هنر‌های معاصر تهران و آرم شبکه دو سیما از جمله آثار شناخته‌شده این طراح است. پویان اکنون به‌عنوان عضو هیئت علمی در ایران مشغول به تدریس طراحی گرافیک است.»

پس از جنجال‌هایی که درباره هویت بصری موزه هنر‌های معاصر تهران در آستانه بازگشایی آن رخ داد، رئیس موزه اعلام کرد لوگوی موزه تغییر نخواهد کرد.احسان آقایی در صفحه رسمی موزه نوشت: همانگونه که دیروز نیز در نشست خبری گفتم، نشان موزه تغییر نخواهد کرد و همچنان مورد استفاده قرار خواهد گرفت چنانکه هنوز همان نشان را در شبکه‌های اجتماعی خود بکار گرفته ایم.