پزشکان می‌گویند رسانه‌های اجتماعی موجب تیک‌های عجیبی در جوانان می‌شوند

الکس ترنکوئیست در پایان نیمسال تحصیلی بهار خود در دانشگاه لویولا شیکاگو متوجه تیک‌هایش شد. دنیاگیری کووید ۱۹ این دختر جوان را مجبور کرد خوابگاه را ترک کند و پیش والدینش برگردد. آنجا بود که با تماشای ویدئوهایی از خودش که روی اسنپ‌چت ضبط شده بود، متوجه شد پلکش به‌طور غیرارادی و اندکی بعد، سرش نیز به‌شکل مشخصی تکان می‌خورد. او با این تصور که داروی ضدافسردگی موجب بروز این حالت در او شده است، موضوع را با روان‌پزشکش در میان گذشت. پس از یک سال پیگیری که شامل توقف مصرف داروی او به‌مدت کوتاهی می‌شد، ترنکوئیست مبتلا به اختلال غیرعادی تیک تشخیص داده شد.

ترنکوئیست هنوز مطمئن نیست چه عاملی باعث ظاهرشدن حالت مذکور شد؛ اما این ماه پس از مشاهده گزارش‌هایی از بریتانیا که به‌نظر می‌رسید تجربه او را توصیف می‌کنند، ویدئو خود را در تیک‌تاک (TikTok) پست کرد. او در این ویدئو می‌گوید: «در جریان دنیاگیری دچار اختلال تیک شدم و فکر می‌کردم اثر جانبی لکساپرو (داروی ضدافسردگی) باشد؛ زیرا پژوهش‌هایی در این زمینه وجود دارد؛ اما تازه متوجه شدم انزوای دنیاگیری موجب شیوع وسیعی از تیک‌ها در دختران شده است.»

طبق اطلاعات مطالعه‌ای که ۱۳ آگوست منتشر شد، پزشکانی که در زمینه سندرم تورت و دیگر اختلالات تیک متخصص هستند، پس از مشاهده افزایش فراوان در میزان مراجعه بیماران برای این شرایط با شروع ناگهانی توجه خود را به افرادی نظیر ترنکوئیست معطوف کردند.

پژوهشگران دنیاگیری موازی از افراد جوان ۱۲ تا ۲۵ ساله را توصیف می‌کنند که با شروع سریع رفتارهای پیچیده حرکتی و گفتاری تیک‌مانند نشان داده می‌شود و بیان می‌کنند که شباهت‌های چشمگیری در پدیده‌شناسی این رفتارهای تیک‌مانند در بیماران کانادا، آمریکا، بریتانیا، آلمان و استرالیا مشاهده شده است. نکته عجیب اینکه پژوهشگران می‌گویند بیمارانی که مطالعه شده‌اند، علاوه‌بر تجربی عوامل استرس‌زای مرتبط با دنیاگیری، همگی برخورد با اینفلوئنسرهای رسانه‌های اجتماعی (عمدتا تیک‌تاک) دچار تیک‌ یا سندرم تورت را تأیید کردند.

به‌گفته پژوهشگران، در برخی موارد بیماران متوجه ارتباط میان رویارویی با رسانه‌ها و آغاز علائمشان شده‌اند. بر‌‌اساس مکانیسم مدل‌سازی بیماری، مواجهه با تیک‌ها یا رفتارهای تیک‌مانند آغازگر احتمالی رفتارهای مشاهده‌شده حداقل در برخی از این بیماران است.

در همین حین، مقاله جداگانه‌ای که ماه جولای منتشر شد، اینفلوئنسرهای محبوب تیک‌تاک دچار تیک را بررسی کرد و دریافت تیک‌های آن‌ها از علائم معمول سندرم تورت متفاوت است. نویسندگان در مقاله‌شان می‌نویسند: «معتقدیم این نمونه‌ای از بیماری جامعه‌زاد جمعی است که رفتارها یا عواطف یا شرایطی را شامل می‌شود که خود‌به‌خود درون یک گروه گسترش پیدا می‌کند».

ترنکوئیست اکنون دوره دکتری ایمنی‌شناسی مولکولی و زیست‌شناسی سرطان را در کالج دارتموث آغاز کرده است. این دختر جوان می‌گوید سابقه این موضوع او را در موقعیت بهتری برای تجزیه‌و‌تحلیل جدیدترین پژوهش‌ها درباره اختلالات تیک با آغاز ناگهانی قرار داد و با نتیجه‌گیری پژوهشگران موافق است و می‌گوید احساس می‌کند عوامل استرس‌زای دنیاگیری که بسیار زیاد بودند، موجب این رفتارها شدند.

همه‌گیری درون دنیاگیری

در پاییز ۲۰۲۰، تامارا پرینگسهایم و داویده مارتینو، دو عصب‌شناس دانشگاه کلگری کانادا، از پزشکان دیگر درباره مواردی از تیک‌های با آغاز ناگهانی در جوانان مطلع شدند. یکی از همکارانی که در بخش اورژانس کار می‌کرد، با پرینگسهایم، مدیر کلینیک سندرم تورت و اختلالات حرکتی کودکان در بیمارستان کودکان آلبرتا‌، درباره سه دختر نوجوان با علائم عجیب مشابهی در طول یک هفته سخن گفت. سپس در ماه ژانویه، تعداد مراجعان آن‌ها افزایش چشمگیری پیدا کرد. مارتینو گفت: «این همه‌گیری درون دنیاگیری است.»

به‌گفته ماتینو، علائم بیماران به‌طور معناداری با علائم کلاسیک سندرم تورت تفاوت دارد که معروف‌ترین اختلال تیک است: اول، تیک‌‌های سندرم تورت معمولا در ۵ تا ۷ سالگی آغاز می‌شوند؛ ولی موارد جدید هنوز در بیمار جوان‌تر از ۱۱ سال مشاهده نشده است؛ دوم، درحالی‌که فراوانی سندرم تورت در مردان بیشتر است، مراجعان جدید تقریبا همه دختران و زنان جوان بودند که غالبا دچار اضطراب یا نوعی اختلال خلقی نیز بودند. علاوه‌بر‌این، آن‌ها درمقایسه‌با بیماران تورت علائم شدیدتری تجربه می‌کردند.

براساس این تفاوت‌ها و موارد دیگر، عصب‌شناسان علائم جدید را به‌جای خود تیک، به‌عنوان «رفتارهای کنشی تیک‌مانند» تعریف کردند. این دو پژوهشگر نویسندگان دو مطالعه درباره این وضعیت در بزرگ‌سالان و کودکان هستند که به‌ترتیب در ماه‌های جولای و آگوست منتشر شد.

آن‌ها نمی‌توانند رفتار خود را متوقف کنند

پرینگسهایم گفت: «توضیح‌دادن این تفاوت برای بیماران می‌تواند دشوار باشد. گاهی‌ اوقات گفتن اینکه فکر نمی‌کنم به سندرم تورت مبتلا باشید، دشوار است. فکر می‌کنم رفتارهای کنشی شبیه به تیک داشته باشید که احتمالا براثر پریشانی ناشی‌ از دنیاگیری آغاز شده است. مقداری مقاومت یا ناامیدی وجود دارد.»

مارتینو افزود اگرچه این بیماران دچار سندرم تورت نیستند، علائم آن‌ها مهم و شایسته درمان خاصی است. وی گفت: «آن‌ها نمی‌توانند این رفتار را متوقف کنند و ما شاهد آن بوده‌ایم. برخی از بیماران و خانواده‌هایی که با آن‌ها صحبت می‌کنیم، ناامیدند. به همدلی و تعهد نیاز داریم تا تلاش کنیم و به آن‌ها کمک کنیم.»

آنچه این دو دانشمند را گامی به درک این وضعیت نزدیک‌تر کرد، خود رفتارهای تیک‌مانند بود. به‌عنوان مثال، چند نفر به‌طور غیرارادی کلمه‌ای خاص مانند لوبیا را تکرار می‌کردند. پرینگسهایم گفت اگرچه یک کلمه است، این رفتار برخلاف تیک‌های ساده چهره مانند پلک‌زدن مکرر یا جمع‌کردن بینی که بیماران تورت غالبا دچار آن هستند، رفتار کلامی پیچیده‌ای است.

مانند بسیاری از رویدادهای موقتی اینترنتی نمی‌توان با اطمینان گفت تیک لوبیا از کجا آمده است؛ اما ده‌ها ویدئو تیک‌تاک و بحث‌هایی در ردیت (Reddit) وجود دارد که به این رفتار و ارتباط آن به یکی از تولیدکنندگان محتوا در تیک‌تاک (با شناسه کاربری @thistrippyhippie) اشاره می‌کند که در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد دچار سندرم تورت است و ۱۳/۵ میلیون دنبال‌کننده دارد.

واضح است ایوی مگ، تولیدکننده محتوای ۲۱ ساله بریتانیایی، مقصر نوجوانانی نیست که روی تیک‌تک بی‌اختیار می‌گویند لوبیا. همچنین، هیچ‌یک از افرادی که این علائم ناگهانی حقیقی و ناتوان‌کننده را تجربه می‌کنند، مقصر نیستند.

پژوهش‌هایی ازجمله سه مطالعه منتشرشده در ماه آگوست نشان می‌دهند این بیماران دچار اختلال معمول تیک نیستند. درعوض، پرینگسهایم و مارتینو و پژوهشگران دیگری که روی این پدیده کار می‌کنند، بر این باورند که استرس سال گذشته (از خانه‌نشینی‌ها تا تعطیلی مدارس و انزوای اجتماعی) همراه با مشکلات سلامت روان پیشین در برخی موارد موجب شده است این جمعیت به‌طور ناخودآگاه به این رفتارها روی آورند.

به‌عبارت‌دیگر، پژوهشگران درحال‌حاضر بر این باورند این وضعیت برخلاف سندرم تورت منشأ ژنتیکی ندارد؛ بلکه عوامل محیطی یا روانی موجب آن می‌شوند. براساس تئوری پژوهشگران، مشاهده سازندگان محبوب دچار اختلالات تیک در رسانه‌های اجتماعی عامل محرک این رفتارها بوده است. تیک‌تاک به درخواست اظهارنظر در‌این‌باره پاسخ نداد.

تیک‌تاک (ساب‌کالچر یا خرده‌فرهنگ Tic Tok)

تایلا ساکستون با شناسه کاربری @tylatics در تیک‌تاک می‌گوید علت حضورش در Tic Tok و تولید محتوا در این گروه اجتماعی ایوی مگ است. در این گروه اجتماعی که روی پلتفرم تیک‌تاک قرار دارد، افراد تجریباتشان را در زمینه تیک‌ها و رفتارهای تیک‌مانند به‌اشتراک می‌گذارند.

ساکستون ۲۳ ساله هنوز تشخیصی ندارد؛ اما در فهرست انتظار برای ملاقات با متخصص مغز و اعصاب است تا تیک‌هایش را تشخیص دهد؛ تیک‌هایی که یک‌ونیم سال پیش یعنی درست پس از خروج بریتانیا از اولین خانه‌نشینی کووید ۱۹ آغاز شد. او می‌گوید: «فعالیت‌هایی مانند بیرون‌رفتن که قبلا برایم کاملا عادی بودند، موجب هراس و حملات تیک می‌شود. سپس، وارد تیک‌تاک شدم و برخی افراد دچار تیک را در آنجا دیدم که اصلی‌ترین آن‌ها ایوی مگ بود. اعتما‌دبه‌نفس پیدا کردم تا بیشتر بیرون بروم و تصمیم گرفتم آگاهی خود را درباره آن افزایش دهم.»

ساکستون گفت اغلب هنگام تماشای ویدئوهای دیگر سازندگان ویدئوهای تیک‌تاک دچار این تیک‌ها می‌شد؛ چیزی که ترنکوئیست می‌گوید برای او نیز اتفاق افتاده است. گرفتن تیک‌های دیگران هم برای افراد مبتلا به اختلالات تیک و هم افراد دچار رفتارهای تیک‌مانند با آغاز ناگهانی رایج است. ساکستون می‌گوید برای اینکه بینندگان بر تأثیری که ویدئوهای خاص روی آن‌ها می‌گذارد، کنترل داشته باشند، روی ویدئوها هشداری مبنی‌بر محرک بودن محتوا قرار می‌دهد.

در ویدئویی که با صفحه هشداری آغاز می‌‌شود که چند ثانیه طول می‌کشد، او چند بار به‌ صورتش ضربه می‌زند. سازندگان دیگر ازجمله مگ نیز با کبودی‌ها و دیگر آسیب‌های ناشی از تیک‌های خشونت‌آمیز و رفتارهای تیک‌مانند ظاهر می‌شوند. تیک‌ها و رفتارهای تیک‌مانند می‌توانند در اینترنت خارج از تیک‌تاک نیز پخش شوند. مقاله‌ای که ۲۳ آگوست در مجلی Brain منتشر شد، تجربه‌های پزشکان آلمانی از مشاهده افزایش در شمار بیماران دچار رفتارهای تیک مانند را در دو سال گذشته شرح می‌دهد که به آنچه شباهت دارد که یوتیوبرهای محبوب در این پلتفرم مستند کرده‌اند.

پژوهشگران این تئوری را مطرح کردند شرایطی که بیماران را تحت‌تأثیر قرار می‌داد، ناشی‌ از نوعی بیماری جامعه‌زاد جمعی بود که پدیده کمتر درک‌شده و بحث‌برانگیزی است که زمانی «هیستری جمعی» نامیده می‌شد. آن‌ها مشاهدات فعلی‌شان را با شیوع معروفی از تیک‌ها در سال ۲۰۱۳ در نیویورک مقایسه می‌کنند که تصور می‌شد نوعی بیماری جامعه‌زاد جمعی بوده باشد؛ اما بنا‌به استدلال پژوهشگران آلمانی، این‌ بار ویدئوهای موجود در رسانه‌های اجتماعی هستند که این وضعیت را القا می‌کنند، نه تماس رو‌در‌رو.

البته همه پزشکان با این ارزیابی موافق نیستند. طبق پیشنهاد سرمقاله‌ای که ماه آوریل در مجلی Archives of Disease in Childhood منتشر شد، مطالعات آینده می‌توانند فرضیه‌های مرتبط با بیماری جامعه‌زاد جمعی و مکانیسم زیستی احتمالی را آزمایش کنند. همچنین به‌گفته مارتینو، بر نقش رسانه‌های اجتماعی بیش‌از‌حد تأکید شده است و این تنها یکی از عوامل مختلفی است که در ایجاد این رفتارهای تیک‌مانند می‌تواند نقش داشته باشد. وی می‌گوید:

مهم است که فقط بر رسانه‌های اجتماعی تمرکز نکنیم؛ زیرا نمی‌خواهیم به افراد حاضر در رسانه‌های اجتماعی انگ بزنیم که تجربیاتشان را روی تیک‌تاک یا یوتیوب به‌اشتراک می‌گذارند. در بیشتر مواقع، آنان افرادی هستند که این کار را در حال‌و‌هوای طرفداری انجام داده‌اند و این به‌خودی‌خود بد نیست.

به‌دلیل ارتباط با رسانه‌های اجتماعی و بار معنایی بیماری جامعه‌زاد، بیماران دچار تیک ممکن است احساس کنند جدی گرفته نمی‌شوند. میا ادل، اینفلوئنسر رسانه اجتماعی، می‌گوید در دوره روان‌شناسی شرکت و ویدئوهای دختران دچار سندرم تورت را تماشا کرده است. او پس از رویداد آسیب‌زایی در سال ۲۰۱۸ به آنچه دچار شده بود که آن را اسپاسم‌های عضلانی می‌پنداشت و پس از تماشای ویدئوها احساس می‌کرد از تیک دخترها تقلید می‌کند.

هنگامی که میا ادل این اتفاق را برای پزشکش توضیح داد، پزشک توضیح داد که رفتار او می‌تواند ناشی‌ از واکنش فیزیکی به اندوه و ضربه‌ای باشد که تجربه کرده است. اگرچه پزشک او را مبتلا به نوعی اختلال تیک تشخص داد، گفت هنوز از این موضوع نگران است که دیگران فکر می‌کنند او این حرکات را تقلید می‌کند؛ درحالی‌که چنین نیست و تیک‌های او استرس‌زا و دردآور و غیرارادی است.

ترنکوئیست گفت با واکنش‌های منفی برخی کاربران مواجه شده است که درباره وضعیتش تردید دارند. او قصد دارد آگاهی درباره اختلال تیک با آغاز ناگهانی را با استفاده از ویدئوهایش افزایش دهد و اجازه نمی‌دهد اظهارنظرهای منفی و تهدیدها او را تحت‌تأثیر قرار دهد. او می‌افزاید این انتقادات بر لزوم تلاش بیشترش تأکید می‌کند. پرینگسهایم و مارتینو مشغول کار روی مطالعاتی برای شناسایی درمان‌هایی هستند که بهترین تأثیر را بر مدیریت یا درمان رفتارهای تیک‌مانند با شروع ناگهانی بگذارند.

ترنکوئیست پس از امتحان‌کردن چندین روش درمانی برای بیش از یک سال پذیرفته است که تیک‌ها بخشی از شخصیت او هستند. او تمام تلاشش را برای مدیریت محرک‌ها انجام می‌دهد که شامل استرس و الکل و خستگی است؛ اما قصد ندارد تماشا و ایجاد ویدئو روی تیک‌تاک را متوقف کند؛ تصمیمی که مارتینو به‌خوبی آن را درک می‌کند و می‌گوید: «واقع‌بینانه نیست که از مردم بخواهیم کاملا از رسانه‌های اجتماعی اجتناب کنند.»