روز جهانی زمین پاک هر ساله در 22 آوریل مصادف با 2 اردیبهشت در تمام دنیا برگزار و به همه مردم روی زمین یادآوری می شود که نباید سیاره خود زمین را فراموش کنند و به فکر حفظ آن باشند
روز زمین پاک مناسبت سالانه ای است که با هدف افزایش آگاهی و تجلیل از محیط زیست کره زمین نامگذاری شده است. در سال 1969، جان مک مونل فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقمند به عرصه دین، علم و صلح، ایده برگزاری یک روز جهانی به نام روز زمین پاک را در همایش یونسکو درباره محیط زیست مطرح کرد و در همان سال پرچم زمین پاک را طراحی کرد.
در این روز مردم به دامان طبیعت می رفتند و لحظاتی را با گلها و گیاهان سپری می کردند. همچنین روز گردآوری گیاهان دارویی از صحرا نیز همین روز بوده است. بدیهی است که چنین جشنی باید در ابتدای اردیبهشت برگزار می شده که به طور معمول در اغلب نقاط ایران طبیعت یک سره سبز و پربار می شده است. گردآوری گیاهان از صحرا با مراقبت و دقت بسیار انجام می شده و لطمه به گیاهان باگردآوری بیشتراز حد لازم را گناهی بس بزرگ می داشته اند. “جشن گیاه آوری” نیز از جمله آئین های طبیعت گرای بی نظیر نیاکان ما به شمار می رود و سابقه ای از آئین مشابه در سرزمین ها و فرهنگ های دیگر وجود ندارد.
در همه این دوره ها جانورانی که روی زمین زندگی میکرده اند، در کنش با آن از خوراک هایی که بر زمین روییده و پروریده شده است، بهره برده اند و چرخه زندگی را به پایان رسانده اند. اما چند سده می شود که انسان با پیشرفت های علمی و اختراع ماشین های بخار و پس از آن ماشین های دیزلی به انقلاب صنعتی رسید. انقلاب صنعتی زندگی انسان را زیر و رو کرد. برای او رفاه و آسایش را به ارمغان آورد. برق، قطار، خودروهای جاده ای و هواپیما همه از دستاوردهای پس از دوره صنعتی شدن جامعه های انسانی است. این چیزها که البته بسیار هم با ارزش هستند، برپایه برداشت از منابع زمینی شکل می گیرد. یعنی ما نمی توانیم قطار تولید کنیم، مگر این که سنگ آهن استخراج کرده باشیم. سنگ آهن باید در کوره ذوب آهن به فولاد تبدیل شود و آنگاه در کارخانه های صنعتی دیگر از آن لوکوموتیو یا واگن ساخته شود. این زنجیره های ساخت البته آلوده ساز است. کدام کارخانه ذوب آهنی را می شناسید که هوا را آلوده نسازد؟ کدام کارخانه سیمانی را دیده اید که گرد و غبار زیان بارش را به محیط پیرامونش پراکنده نکرده باشد؟
امروزه انسان پا به هرکجا می گذارد آن جا را آلوده می کند. استخراج و حمل و نقل نفت و مواد نفتی، دریاها و رودخانه ها را با آلودگی های گسترده روبه رو کرده است. جنگل ها با شتابی ناباورانه روبه نابودی هستند. جانوران وحشی که در این جنگل ها و دشت ها زندگی می کنند به گونه ای بی رحمانه از پا درمیآیند و مادرزمین زیبای ما خالی از فرزندان خود می شود و از آن سو زمین با انفجار جمعیت انسانی روبه رو می شود. جمعیتی که نیمی از آن هم در وضعیت بسیار ناگواری زندگی می کنند و چون به گونه برابر به منابع و رفاه دسترسی ندارند در هنگام برخورد با طبیعت با آن دشمنانه رفتار می کنند. کوه ها انباشته از آلودگی می شوند و شهرهایی که باید زیست بومی پاکیزه برای زندگی داشته باشند، گاهی به چنان درجه ای از آلودگی رسیده اند که هر روزه صدها تن از ساکنان خود را روانه بیمارستان یا گورستان می کنند. چرا چنین پدیده ای رخ داده است؟
سودجویی برخی از دولت ها و انسان ها سبب ساز این ویرانی و نابودی مادرزمین شده است. در حقیقت سرنوشت انسان را سودجویی گروهی اندک از کسانی تعیین می کنند که به جز منافع فردی به هیچ چیز دیگری نمی اندیشند.
از میانه سده بیستم یا جنگ جهانی دوم که بخشی از زمین ویران شد، برخی از اندیشه مندان و فرهیختگان کم کم به این اندیشه افتادند و از خود پرسیدند که آیا زمین تنها از آن نسل امروز است یا ما باید از زمین برای آیندگان نیز پاسداری کنیم؟این اندیشه ها بود که پس از آن جنبش های محیط زیستی را در کشورهای پیشرفته شکل داد و کم کم دامنه های آن به کشورهای در حال توسعه نیز رسید. در حقیقت مفهوم توسعه پایدار که پیوند توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی با عوامل زیست محیطی بود از همین دوره رو به گسترش گذاشت.
روز زمین پاک اما برای خود تاریخی دارد. اندیشه های اولیه آن به سال ۱۹۶۳ از سوی سناتور آمریکایی گیلند نیلسون مطرح شد. او همواره از خود می پرسید که چرا باید چهره زمین ما روز به روز زشت تر شود. برای چند سال او روی این ایده کار کرد تا در سال ۱۹۶۹ این ایده را به میان مردم و همکارانش برد. اما تازه از سال ۱۹۷۰ بود که این روز به عنوان روزی ملی ابتدا در آمریکا و سپس در همه جهان گسترده شد. رخدادی که منجر به شکل گیری روز زمین شد، راهپیمایی نزدیک به بیست میلیون آمریکایی با نام ” جنبش از این کرانه اقیانوس به آن کرانه اقیانوس ” بود که پایه های روز جهانی زمین را به وجود آورد. در حقیقت تاریخ نگاران محیط زیست براین باور هستند که از ۲۲ آوریل (دوم اردیبهشت) این سال به سبب حضور میلیون ها نفر از مردم ، جنبش محیط زیستی مدرن در جهان شکل گرفت. در سال ۱۹۷۱ با کوشش های یوتانت دبیرکل وقت سازمان ملل و صدور یک اعلامیه در این زمینه این روز به عنوان روزی جهانی رسمیت یافت.اما از سال ۱۹۹۰ بود که این جنبش و جریان به یکباره جهانگیر شد و از آن سال هرچه می گذرد این جنبش نیرومندتر می شود. اکنون دستکم ۱۵۰ کشور در برگزاری روز زمین شرکت می کنند. در ایران نیز این روز با نام ” روز زمین پاک” در دومین روز از اردیبهشت ماه برگزار می شود. ما نیز مانند برخی از کشورها که این روز را بسیار جدی برگزار می کنند، باید این روز را هرچه گسترده تر برگزار کنیم. دو نهادی که می توانند در برگزاری گسترده این روز مشارکت داشته باشند، نخست آموزش و پرورش و بعد هم کانون پرورش فکری کودکان است و البته نقش سازمان های مردم نهاد در برگزاری پر محتواتر این روز بسیار اهمیت دارد و آنها نیز با هر نام و حوزه فعالیتی باید پیام های این روز را رواج دهند.
برای این که کودکان بتوانند درک درستی از مفهوم روز زمین و توسعه پایدار داشته باشند، می توانیم کارهای گوناگونی مانند فعالیت های زیر برای آنها داشته باشیم:
زیباترین پیام ها در ارتباط با این روز را گردآوری یا تولید کنید و آنها را به بهترین و گویاترین شکل در مدرسه یا کتابخانه در برابر چشم کودکان و نوجوانان قرار دهید.
داستان ها و رمان های مربوط به موضوع های محیط زیستی را جست و جو و به کودکان و نوجوانان معرفی کنیم. ادبیات غیرداستان که درباره زمین و منابع طبیعی مانند دریاها و جنگل ها، اطلاعات زیست محیطی سودمندی به کودکان و نوجوانان می دهد به آن ها معرفی کنیم. فیلم های مستند بسیار زیبایی درباره نقش انسان در نابودی یا نگه داری طبیعت وجود دارد. این فیلم ها را در نشست های گروهی با کودکان و نوجوانان در مدرسه یا کتابخانه یا هر محل مناسب دیگری به نمایش بگذارید و در پایان گفت و گوهای گروهی راه بیندازید.
اگر کودکان و نوجوانان به همراه شما به کوه نوردی یا گردشگری در طبیعت همراه می شوند، به ویژه برای این هفته برنامه های ویژه مانند پاکیزه کردن طبیعت از زباله ها را انجام دهید تا آنها نیز با مسوولیت اجتماعی برای نگه داری محیط زیست انجام دهیم.
سایت های محیط زیستی ویژه فعالیت های روز زمین را پیدا کنید و آن را نیز به دیگران معرفی کنید. اگر این سایت ها به زبان های دیگر هستند، کوشش کنید که بخشی از مطالب آن ها را ترجمه و در مدرسه یا کتابخانه به صورت کارگاهی یا کار گروهی انجام دهید. در خانه یا مدرسه و هر محیط دیگر روش های صرفه جویی در انرژی را به همراه بچه ها انجام دهیم تا آنها آگاه باشند که روشن بودن حتی یک لامپ می تواند چه تاثیری در گرمایش زمین داشته باشد. تاکید در صرفه جویی در مصرف آب آشامیدنی و آشنایی کودکان با نوجوانان با اهمیت آب و نقش آن در زندگی همه جانداران و پیدا کردن فعالیت های مناسب برای این کار از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
روزنامه مردم سالاری ـ محمد هادی محمدی
پورتال جهانگردی پارسا
دانشگاه فردوسی مشهد
